«Абылай хан атындағы ҚазХҚжәнеӘТУ Хабаршысы Филология ғылымдары сериясы

АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ ТҮРЛЕРІН МОДЕЛЬДЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ- ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

2025-06-03T21:49:19+06:00

Қазіргі білім, ғылымның жаһанданған заманында болашақ маманның академиялық сауаттылық дағдыларын терең меңгермейінше, әлемдік ғылым кеңістігіне шығуы мүмкін еместігінің, кәсіби және ғылыми ортада оның бәсекеге қабілеттілігінің шектеулі болатындығы байқалуда. Академиялық жазылым түрлерін жазуды меңгерту, оны жетілдірудің, модельдеу арқылы игертудің ғылыми-əдістемелік мүмкіндіктерін қарастыру қажеттігі зерттеу жұмысының өзектілігін көрсетеді. Отандық және шетелдік ғалымдарының еңбектеріне негіздей отырып, лингвистикалық модельдердің түрлерін, құрылымын, жасалу жолдарын саралау жұмыстың мақсаты болып табылады. Әлемдік және отандық модельдеу практикасын түбегейлі зерттеу арқылы академиялық мәтін жанрларын үйретуге қолайлы модельдерді таңдау, құрылымын, мазмұнын айқындау арқылы модель құрастыру жұмыстың міндеті болып табылады.Анализ, синтез әдістерін қолдана отрып ғалымдар ұсынған модель түрлерін зерттеу нәтижесінде Қ.Жұбановтың сызбалы моделі таңдалып алынып, оның негізінде ғылыми мақала моделі құрастырылды. Академиялық мәтін түрлерін сызбалы модель арқылы жазып үйренудің құндылығы – модельдің қарапайымдылығы, қолдануға жеңілдігі және мәтін түрлерін сатылай көрсете отырып, түпнұсқаның мазмұнын нақты беруі болып табылады. Сызбалы модель қолдану арқылы білім алушыларға академиялық мәтіндердің эссе және оның құрылымдық бөліктерін, ғылыми мақаланың құрылымдық бөліктерін, тезис, реферат сияқты мәтін түрлерін жазуда пайдалы болмақ.

ӘЗІЛ-ОСПАҚ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ СИПАТЫ (ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН МАТЕРИАЛДАРЫ НЕГІЗІНДЕ)

2025-04-27T18:07:58+06:00

Бұл мақалада лингвомәдениет және концептуалдық зерттеулерге сәйкес лингвистикалық білімнің антропоцентристік парадигмасы аясында әзіл-оспақ дискурсының лингвомәдени сипаты зерттелген. Тіл мен мәдениет сабақтастығы арқылы әзіл-оспақ дискурсында көрініс табатын ұлттық таным мен құндылықтар айқындалады. Зерттеу барысында әзіл-оспақ дискурсында қолданылған тілдік және мәдени элементтер мен олардың мәдени ерекшеліктері тыңдаушының немесе оқырманның мәдени аясына тікелей әсер ететіндігі қарастырылады. Лингвистика бұл әрқашан адамдағы тіл және тілдегі адам туралы ғылым болып табылатыны тұжырымдалған.

Адам қандайда бір тілді меңгеру барысында сол тілдің мәдениетін зерттеушіге айналады. Осы тілдің мәдени ерекшеліктерін тануда, ол ұлыс (этнос) өкіліне деген түсініктің негізі, тіл мен мәдениеттің бір-бірінен ажыратылмайтындығы туралы айтуға болады. Бұл негіздемелер зерттеу объектісі тілде қалыптасқан халық мәдениетінің барлық көріністері болып табылатын лингвомәдениеттану ғылымын зерттеудің іргелі құрамдас бөліктері.

Ғылыми зерттеудің мақсаты- қазақ және ағылшын тілдеріндегі әзіл-оспақтарды саралай келе, олардың лингвомәдени сипаттамаларын анықтау және суреттеу.

Мақаланың негізгі бағыттары мен идеялары әзіл-оспақ дискурсы ұғымы туралы түсінік беру және сипаттау, қағытпа түсінігін қарастыру оның әзіл-оспақ дискурсындағы орнын анықтау, сипаттама беру.

Мақалада дискурстық-талдау, салғастырмалы зерттеу әдістері қолданылды.

Мақаланың ғылыми маңыздылығы-лингвомәдениеттану лингвистиканың ең үлкен зерттеу бағыты болып отырғандықтан, әзіл-оспақ дискурсының лингвомәдени сипатын айқындау. Әзіл-оспақ дискурсының лингвомәдени сипатын анықтау үшін дискурс мәселесіне қатысты зерттеушілердің анықтамалары мен тұжырымдамалары туралы айтылды.

Мақаланың практикалық маңызы- әзіл-оспақ дискурсы мен лингвомәдени зерттеулерде қосымша ақпарат көздері ретінде пайдалануға ұсынылады.

МӘТІНДІ ОРЫС ТІЛІНЕН ҚЫТАЙ ТІЛІНЕ АУДАРУДЫҢ ТРАНСФОРМАЦИЯЛЫҚ ӘДІСІН ЗЕРТТЕУ

2025-04-04T11:34:25+06:00

Қазіргі уақытта біз әлемнен көптеген жаңа ақпараттармен бетпе-бет келіп отырмыз және оны дұрыс аудару біз үшін өте маңызды. Сонымен қатар, Қытай мен Ресей арасындағы қарым-қатынас үздіксіз дамып, байланыс бірте-бірте нығая түсуде, екі ел арасындағы қос тілдегі аударма әдістері ерекше маңызды болып келеді. Ал аударма трансформациясы аударма процесінде қажетті құрал болып табылады. Айта кету керек, бүгінгі күні көптеген тіл мамандары әртүрлі көзқарастар бойынша талдаған трансформация әдісінің мәні туралы бірыңғай анықтама жоқ. Бұл мәселе тек теориялық ғана емес, сонымен қатар өте практикалық, шұғыл шешімді қажет етеді. Аударма трансформациясы аудармашылар мен оқырмандардың орыс-қытай аудармаларындағы деректі және көркем мәтіндерді эмоционалды қабылдауын күшейтеді. Сонымен бірге трансформациялар мәтіннің мағынасының дәлдігін сақтауға және елдер арасындағы мәдени және тілдік кедергілерді еңсеруге мүмкіндік береді.Тілдік түрлендірулерді пайдалану түпнұсқа мәтін идеясын барынша дәл және қысқаша жеткізуге көмектеседі. эквивалентті аудармаға қол жеткізу үшін. Бұл мақаланың зерттеу нысаны аударма процесіндегі түрлендіру әдісі болып табылады және біз оны әртүрлі қырынан зерттеп, түсіндіреміз. Негізгі мақсат - қытай тіліне қатысты пікірлерді талдай отырып, аударма процесіндегі трансформация әдісінің анықтамасы мен қызметін, оның пайда болу себептерін, жіктелуін және нақты әдістемелерін зерттеу, сондай-ақ трансформация әдісі қолданылатын жағдайды талдау. және орыс тіл мамандары. Аударма трансформациясын зерттеудің практикалық маңыздылығы мынада: бұл әдіс әртүрлі стильдерді аударуда кеңінен қолданылады және қазіргі уақытта Қытай мен Ресей халықтары арасындағы алмасулар да үнемі нығайып келеді. Сондықтан аударма процесінде трансформация әдісін зерттеу қажет. Жұмыстың ғылыми жаңалығы олардың алғаш рет орысша-қытайша аудармасындағы трансформация әдісінің салыстырмалы талдауына ұшырауында. Зерттеу арқылы бұл жұмыс аудармашыларға қарыздар мен сілтемелер бере алады деп үміттенемін. Негізгі зерттеу әдісі – көркем мәтінді салыстырмалы талдау әдісі.

ФОЛЬКЛОРДЫ ТАЛДАУДАҒЫ БИНАРЛЫ ОППОЗИЦИЯЛАРДЫҢ АКТАНТТЫ ҚҰРЫЛЫМЫ

2025-04-19T22:27:01+06:00

Мақалада мифологиялық және фольклорлық мәтіндерде кездесетін бинарлы оппозиция туралы ғылыми анықтамалар мен тұжырымдар зерделеніп, осы еңбектердің негізгі тұжырымдары қарастырылады. Зерттеу жұмысының мақсаты – мифтік мәтіндерде кездесетін архетиптік ойлаудың негізгі сипаттамаларын талдау, ғаламның мифтік бейнесінің негізін құрайтын тұрақты бинарлы қарама-қайшылықтарды жүйелеу және олардың құрылымындағы мағыналарына семантикалық талдау жасау. мәтін. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы мифологиялық ойлаудан бастау алып, бүгінде жалғасын тауып келе жатқан бинарлы қарсылықтың мифологиядағы рөлін, ұлттық дүниетанымды ұсынып, мәдени танымдағы ғалам бейнесін айқындауында. Практикалық маңыздылығыекілік оппозицияға негізделген әртүрлі мәдени, әлеуметтік және философиялық концепцияларды жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді. Негізгі зерттеу әдісі - параллель қарсылықтың маңыздылығын ашатын актант құрылымы. Зерттеу әдебиет және этнология теориясының ғылыми саласына өз үлесін қосады, бұл жан-жақты зерттеу нәтижесінде алынған тұжырымдармен расталады. Теориялық негізде мифтердің ғаламның қайшылықтарын жеңу арқылы дүниені тану процесіндегі негізгі қызметі жан-жақты қарастырылады. Ертедегі адамдар үшін дүниені танып-білуге, қоршаған ортаның сырын танып, бір-бірімен үндестікте сақтауға бағыт-бағдар берген миф үлгісі адам санасында тұрақты орын алып, шығармалардың қайнар көзіне айналады. Әдебиеттанудағы мифтік мәтіндердегі оппозицияның бинарлы оппозициялық құрылымы мен әрекет түрін көрсететін және осы негізде туындайтын актанттық белсенділікті айқындайтын мысалдар зерттеу нәтижелерінің практикалық маңыздылығын дәлелдейтін мысалдар

С.КИНГТІҢ "ЖАСЫЛ МИЛЬ" РОМАНЫНДАҒЫ СЛЕНГТІ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ОРЫС ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНЕ АУДАРУ КЕЗІНДЕГІ БАЛАМАЛЫЛЫҚҚА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2025-04-27T18:03:50+06:00

Көркем шығармаларды аудару мәселесі ұзақ жылдар бойы аудармашылар мен тіл мамандарының қызығушылығын тудырып келеді. Тілдің лексикалық құрамы үнемі өзгеріп, жаңарып отырады. Қазіргі заманғы лексиканың, соның ішінде көркем әдебиетте жаңа сөздердің пайда болуы олардың аудармасында белгілі бір қиындықтар тудырады. Сленгті аудару – қазіргі транслятологиядағы өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Осы мақалада Стивен Кингтің «Жасыл Миль» шығармасында пайдаланылатын ағылшын тілінен орыс және қазақ тілдеріндегі сленг сөздерінің аудармалары қаралады.

Мақаланың мақсаты – көркем әдебиеттегі сленгті аудару кезінде баламалылыққа қол жеткізу тәсілдерін зерттеу. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы сленг аудару мәселелерiн жеткiлiксiз зерттеумен байланысты. Салыстырмалы-салғастырмалы талдаудың негізіне көрнекті аударматанушы В.Н.Комиссаровтың бес деңгейлі баламалылық теориясы алынды. Отандық және шетелдік ғалымдардың аударма саласындағы еңбектері негізінде жүргізілген сленг аудармаларын салыстырмалы талдау көркем аударманың теориясын, сапасын және сын-сипатын дамытуға мүмкіндік береді.

Жұмыстың тәжірибелік құндылығы - зерттеу нәтижелерін аударма ісі тәжірибесінде, соның ішінде көркем әдебиет пен фильмдерді ағылшын тілінен орыс және қазақ тілдеріне аудару кезінде пайдалану мүмкіндігі. Зерттеу нәтижесінде түпнұсқадағы сленг бірліктерін орыс және қазақ тілдеріне аудару барысында аудармашы тек аударма теориясы мен тілдерді терең меңгерген маман болуы ғана емес, сондай-ақ түпнұсқа мәтіннің прагматикалық әлеуетін барынша дәл жеткізе білуі тиіс деген тұжырым жасалды. Мұндай нәтижеге қол жеткізу көбінесе коммуникация мақсатына сай келетін бесінші деңгейдегі баламалылықты қамтамасыз ету арқылы мүмкін болды. Жұмыстың тәжірибелік маңызы студенттерге, магистранттарға және докторанттарға олардың ғылыми зерттеулерінде едәуір пайдалы болады.

ДУЛАТ ИСАБЕКОВТЫҢ «СОЦИАЛИЗМ ЗӘУЛІМІ» ӘҢГІМЕСІНДЕ АВТОР ҰСТАНЫМЫН ЖЕТКІЗУДІҢ КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ

2025-04-04T11:08:37+06:00

Зерттеу белгілі қазақстандық жазушы Дулат Исабековтың «Социализм зәулімі» әңгімесіндегі авторлық ұстанымды жеткізу әдістерін талдауға арналған. Зерттеудің негізгі мәселесі – Исабековтың әлеуметтік және саяси мәселелерге қатысты өз көзқарастарын білдіру үшін қолданатын әдістерін анықтау және талдау. Зерттеудің мақсаты – Исабековтың қоғамдық нормалар мен саяси проблемаларды сынға алу үшін қолданатын ирония, сатира және философиялық ойлар сияқты баяндау әдістері мен сыни тәсілдерін ашу. Зерттеудің негізгі бағыттарына қазақ халқының мәселелерін бейнелейтін тақырыптар мен идеяларды зерттеу, сондай-ақ автор осы мәселелерге деген көзқарасын жеткізетін кейіпкерлерді талдау кіреді. Зерттеуде мәтіннің мазмұндық талдауы мен лингвистикалық талдауы, сондай-ақ Исабеков әңгімесін қабылдау және түсіну деңгейін бағалау үшін студенттерге сауалнама жүргізу әдістері қолданылады. Зерттеу нәтижелері Исабековтың әлеуметтік және саяси мәселелерді сынға алу үшін ирония мен сатираны шебер қолданатынын, ал студенттер осы авторлық тәсілдер мен жасырын хабарларды тану және түсіндіре алатынын көрсетті. Қорытындылар Исабековтың шығармасы Қазақстанның тарихи және мәдени шындығын терең түсінуге ықпал ететінін және оқырмандардың сыни ойлауын ынталандыратынын көрсетеді. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы әдебиеттегі баяндау әдістері мен сыни тәсілдерді терең түсінуде жатыр, бұл әдеби сын мен теорияның дамуына ықпал етеді. Практикалық маңыздылығы – зерттеу нәтижелерін әдебиетті оқыту бағдарламаларында пайдалану, бұл студенттерге күрделі әлеуметтік және саяси контексттерді жақсырақ түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, зерттеу нәтижелері қазіргі қазақ әдебиетін зерттеп жүрген әдебиет сыншылары мен зерттеушілер үшін пайдалы болуы мүмкін авторлық ұстаным мен баяндау әдістерін талдаудың жаңа тәсілдерін ұсынады.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДИАСПОРАСЫНЫҢ БАҚ: ӘҢГІМЕЛЕР ЖӘНЕ ЛИНГВОМӘДЕНИЕТТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2025-04-11T09:44:14+06:00

Мақала қазіргі ақпараттық кеңістіктегі медиа-диаспоралардың әңгімелері мен лингвомәдени ерекшеліктерін талдауға арналған, сонымен қатар сәйкестік қалыптасатын медиамәтіндердің лингвомәдени аспектілерін анықтау жұмысының мақсаты. Мақаланың негізгі бағыттары мен идеялары сыни дискурстану және медиатанудың негізгі тұжырымдамасы аясында берілген. Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен маңыздылығы мақалада алғаш рет жасалған бір диаспораның медиамәтіндерінің қалыптасу және қызмет ету ерекшеліктерін талдаумен айқындалады. Өз кезегінде мақаланың практикалық маңызы мен ондағы алынған нәтижелер Қазақстандағы көптеген этностардың БАҚ қызметін талдау үшін маңызды. Мақалада мемлекет пен диаспораның көзқарасын көрсететін әңгімелер типологиясы берілген. Мақалада тарихи, мәдени-этнографиялық және тұлғаланған повестьтер бар. Өз кезегінде, диаспораның мәдени коммуникативті кодын жасайтын осы баяндаулар. Зерттеу әдістемесі пәнаралық көзқарасқа негізделген, онда диаспорологиялық көзқарас лингвомәдениеттанумен байланысты. Лингвомәдениет ерекшеліктері, мысалы, түрік диаспорасының БАҚ басқалармен салыстырғанда, әлсіз көрсетілген этникалық ерекшелікке ие. Дереккөздердің нақты мазмұнынан көріп отырғанымыздай, бұқаралық ақпарат құралдарында оқиғаларды символдық түсіндіру көп жағдайда сырттан таңылған және диаспоралық топтың мәтіндік дәстүрлері туралы әлі айту мүмкін емес, бірақ бұл лингвомәдени көрсеткіш. Негізгі нәтижелер автордың БАҚ сыни талдауының нәтижесінде алынды. Мақала филология, лингвомәдениет және диаспоратану үшін әдістемелік аспектіде өзекті болып табылады. Алынған нәтижелердің гуманитарлық мамандар мен этникалық журналистер үшін практикалық маңызы бар.

ГИДРОНИМДЕРДІҢ МИФТІК МАЗМҰНЫ

2025-04-04T11:39:17+06:00

Мақалада авторлар ономастикалық дискурстағы гидронимдер мазмұнындағы мифтік ақпаратқа талдау жасайды. Зерттеудің мақсаты – қазақ тіліндегі гидронимдер мазмұнындағы мифтік ақпараттарды анықтау, олардың өзге ономастикалық атаулармен сабақтастығын айқындау.

Мақаланың ғылыми маңыздылығы гидронимдердің дискурстық және мифологиялық аспектіде зерделеніп, олардың құрамындағы сөздердің магиялық сипаты («ақ» және «қара» сөздері) анықталып, жалпытүркілік мифтердегі «Жер-Су», су иесі Ұмай ана, Сүткөл, көл иесі – Көк бұқа түсініктерінің саралануымен, аталған гидронимдердің мағынасында сақталған мифтік білімнің жүйеленуімен анықталады. Практикалық маңыздылығы гидронимдердің мифтік мазмұнын талдау үлгісінің берілуімен түсіндіріледі.

Зерттеу барысында дискурс талдау, сөз мағынасын және этимологиясын талдау әдістері қолданылды. Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері: Түркілік «Бес енені» құрайтын Ұмай ана, Май ана, От ене, Ұмайық және Бай әже атауларының шығу төркіндерінің түбірлес ортақ бір тұлғаның Ұмай/ Ұмайық/Май/Бай/От ене/ әртүрлі дыбыстық өзгеріске түскен нұсқалары екені дәйектеліп, олардың семантикалық өрістері мен қолданылу шеңберінің кеңейгені нақты тілдік деректер негізінде көрсетілген. Бұған қосымша Арыс, Ақсу, Қарасу, Қатынсу, т.с.с. гидронимдеріне қатысты мифтік мәтіндер мен осы атаулардың этимологиясы зерделенген.

Зерттеудің ғылыми құндылығы: 10 гидронимнің мазмұнына талдау жасай келе олардың мағынасында сақталған мифтік білімді жүйелеген: су – үш әлемге де байланысты: су – құдай (Ұмай тауда өмір сүреді // Аспан әлемі), су – екі әлемді (тірі мен өлі) байланыстырушы не екі әлемнің шекарасы: жаңа өмірге келген нәрестені қырық күннен соң, қырық қасық суға шомылдырып, адалдап, адам санатына қосады, өлген мүрдені соңғы сапарға аттандырғанда сумен жуындырады. «Өлу – су – қайта тірілу» мифтік білімі мазмұндалады. Жұмыс қорытындысын ономастика, мифология бағытындағы зерттеулерге практикалық мақсатта қолдануға болады.

ӘР ТҮРЛІ ТІЛДЕРДЕГІ МЕТАФОРАЛЫҚ (СУБ)МОДЕЛЬДЕР РЕПРЕЗЕНТАЦИЯЛАРДЫ САЛЫСТЫРУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕСІ («ЭМОЦИЯ – ТІРІ ЖАН» МОДЕЛЬ МЫСАЛЫНДА)

2025-04-27T17:56:38+06:00

Мақалада орыс, ағылшын және неміс сияқты әртүрлі тілдердегі эмоционалды күйлердің метафоралық (суб)модельдерінің көріністерін салыстыру идеясы қарастырылады. Автор эмоционалды күйлерді бейнелеудегі метафоралардың маңыздылығына назар аударады және эмоцияны репрезентациялау контекстінде «ЭМОЦИЯ – ТІРІ ЖАН» метафоралық моделінің жеткіліксіз зерттелуін көрсетеді. Жұмыстың негізгі мақсаты – «ЭМОЦИЯ – ТІРІ ЖАН» метафоралық моделін жүзеге асыруда жалпы және әртүрлі белгілерді анықтау. Автор ғалымдар негізгі деп анықтаған 6 эмоцияны (қорқыныш, қайғы, таңдану, жиіркеніш, қуаныш, ашу) қарастырды.

Зерттеудің негізгі әдістеріне сипаттамалық және салыстырмалы, лингвистикалық модельдеу, корпусты талдау, сондай-ақ кластерлік тәсіл жатады. Соңғысы әрбір «кластер» оған кіретін барлық эмоцияларды біріктіретін прототиптік сценарий негізінде қалыптасатынын білдіреді. Сөздіктер мен Орыс тілінің ұлттық корпусының, British National Corpus, Digitales Wörterbuch der Deutschen Sprache және Sketch Engine корпустық деректеріне негізделген зерттеу метафоралық модельдер эмоционалды күйлерді репрезентациялаудың жеткілікті өнімді құралы екенін анықтады. Тілдік материалды талдау көрсеткендей, «ЭМОЦИЯ – ТІРІ ЖАН» метафоралық моделі аясында қарастырылып отырған барлық тілдерде бірнеше (суб)модельдерді ажыратуға болады: «ЭМОЦИЯ – АДАМ / ЖАНУАР», «ЭМОЦИЯ – ЖАНУАР» және «ЭМОЦИЯ – ӨСІМДІК». Дегенмен, сол метафоралық модельде семантикалық рөлдерде айырмашылық бар: эмоция орыс тілінде Пациенс ретінде әрекет етсе, ал ағылшын және неміс тілдерінде ол Агенс қызметін атқарады.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы әртүрлі тілдердегі эмоциялар метафораларын талдау эмоцияларды қабылдаудың әмбебап және бірегей аспектілерін анықтауға және метафора теориясына белгілі бір үлес қосуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеу метафоралық модельдердің электронды көп тілді мәліметтер базасын құрудың практикалық мәніне ие.

КӨРКЕМ ШЫҒАРМАДАҒЫ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ АУДАРМА СТРАТЕГИЯЛАРЫ (ӘБІШ КЕКІЛБАЕВТЫҢ «ҮРКЕР» РОМАНЫ НЕГІЗІНДЕ)

2025-04-24T07:52:54+06:00

Аударма – мақсатты мәтіннің аспектілері мен белгілерін мағыналық, мәдени және прагматикалық тұрғыдан басқа тілге аудару процесі болып табылады. Дегенмен, фразеологиялық және мәдени байланысқан сөз тіркестерін аудару аудармашылар үшін қиындыққа айналды, өйткені олар мәдени байланысты және көптеген мәдени элементтерді қамтиды. Ғылыми мақаланың мақсаты қазақ тілінен түрік тіліне аударылған «Үркер» романындағы фразеологизмдерді аударуда кездесетін қиындықтарды және сол қиындықтарды шешу жолында қолданылған стратегияларды зерттеу болып табылады.

Зерттеу жұмысы бірнеше негізгі бағыттан тұрады. Алдымен «фразеологизм» терминінің техникалық анықтамасы мен аударманың мәнмәтіндегі маңызы қарастырылады. «Үркер» романындағы фразеологизмдер қазақ мәдениетінің тарихын, бірегейлігін білдіретіндігімен ерекшеленеді, сондықтан аударма кезінде олардың мәдени мәнмәтіні мен символикасын ескеру өте маңызды болып табылады. Аудармашылардың қазақ, түрік фразеологизмдерін аударуда қолданатын негізгі стратегиялары да сандық және сапалық талдау әдістерімен талданады. Мақаланың ғылыми маңыздылығы «Үркер» романындағы фразеологизмдерді мысал ретінде алып, түрік тіліндегі аудармалар стратегиясы мен жиілігінің маңыздылығы тұрғысынан жүйелеу әдісінің көмегімен талдау болып табылады. Талдау нәтижесінде төрт маңызды мәселе анықталды: 1. Статистикалық тұрғыдан ең көп қолданылатын стратегия – сөзбе-сөз аударма және семантикалық балама болып табылады, одан кейін перефраз, түсіру және басқа аудару стратегиялары 2. Сөзбе-сөз аударма орын алған жағдайда кейбір қазақ фразеологизмдері түрік лексикасында сақталған 3. Сөзбе-сөз аудармаға негізделген аудармалардың саны «бөтен» болып көрінуі немесе түрік оқырманы үшін түсініксіз болуы мүмкін. 4. Сөзбе-сөз (яғни, қате) аударма аудармашының фразеологизмнің мағынасын толық аша алмауынан туындайды. Ғылыми мақаланың практикалық маңыздылығын арттыру мақсатында аударма стратегияларының табиғаты, олардың таралу себептері және аударылатын мәтінге әсері, сондай-ақ қазақ және түрік тілдеріне ықпалын тереңірек түсіну үшін қайта қаралады.

ТІЛДІ ОҚЫТУ ДӘРІСТЕРІНДЕ ЖОБА ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІ

2025-04-03T09:28:20+06:00

Мақалада тілді оқыту үдерісінде жоба тәсілінің ұйымдастырылуы мен тиімділігі қарастырылады. Мақалада оның анықтамалары, негізгі сипаты, әдістемесі, жоба жұмысын дұрыс ұйымдастырудағы оқытушы мен оқушының рөлі, қалыптасатын құзыреттіліктер, оны сабақта жүзеге асырудағы мұғалімдер тәжірибесінің тиімділігі мен талдауы қарастырылған. Зерттеліп отырған мақаланың мақсаты – жоба тәсілін тиімді әдістердің бірі ретінде тілді оқытудағы мәні мен маңызын беру.

Жоба әдісін ұйымдастыру мен тиімділігін қарастырудың зерттеу сұрақтары жоба тәсілін, жоба технологиясын анықтау; сабақта жүзеге асырудағы мұғалім мен оқушылардың рөлін анықтау; белгілі бір құзыреттер мен дағдыларды дамытуда өз артықшылықтарын беру; оның коммуникативтік және коллабративтік қабілеттерін қалыптастырудағы сыныптық немесе дербес әрекет ретіндегі маңызын анықтау.

Зерттеу әдістеріне сипаттамалық, салыстырмалы, аналитикалық және прагматикалық талдау кіреді. Зерттеу мақаласы әртүрлі қазақстандық университеттердің, колледждердің және мектептердің ағылшын тілі мұғалімдерінің жобалық әдіс бойынша 10 сұхбат сұрақтарының қорытындысын талдауға арналған.

Жоба технологиясына негізделген зерттеу нәтижелері бойынша авторлар жоба әдісінің, жоба жұмысының оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын, сөйлеу дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін дамыту, тәжірибеге бағыттау, ынтымақтастыққа үйрету, өз бетімен жұмыс істеуге тиімді құрал деген қорытындыға келді. Зерттеу тақырыбының ғылыми-тәжірибелік маңызы жоба әдісінің студенттердің кәсіби құзыреттілігін дамытуда артықшылықтары басым екенін негіздеу болып отыр, дегенменде оқытушылар жобаны орындауға нақты нұсқаулар беруі, дұрыс бағалау көрсеткіштері, студенттерді қолданбалы практикалық өнімдер ұсынуға бағыттауы керек.

ОШТ КӘСІБИ БАҒДАРЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ КОМПОНЕНТІ РЕТІНДЕГІ МӘТІНГЕ ҚЫСҚАША МАЗМҰН ЖАСАУ

2025-06-21T22:40:10+06:00

Мақалада өзге тілді аудиториядағы студенттердің жазбаша сөйлеу дағдыларын ғылыми және оқу мәтіндерін орыс тілінде реферативтік сипаттау арқылы қалыптастыру ерекшеліктері қарастырылады. Авторлар реферативтік сипаттама жазбаша сөйлеуді дамытудың маңызды құралы болып табылатынын атап өтеді, ол студенттерге кәсіби бағытталған мәтіндерден негізгі ақпаратты жүйелеуге, талдауға және баяндауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ реферативтік сипаттама білім беруде және кәсіби қызметте маңызды рөл атқарады, өйткені ол үлкен көлемдегі ақпаратты қабылдауды жеңілдетіп, оны жүйелеуге және қорытуға жағдай жасайды.

Жұмыста бірінші курс студенттері үшін қайшылық қарастырылады: тілдік дайындықтың жеткіліксіз деңгейімен оқу-ғылыми жанрдың қайталама мәтіндерін құру қажеттілігі. Тілді меңгеру деңгейін, сондай-ақ мәтіндердің кәсіби бағытын ескере отырып, оқу материалын таңдау әдістеріне ерекше назар аударылады. Сондай-ақ, орыс тілі тілін шет тілі ретінде оқытуда бейімделген мәтіндер беру қажеттігі айтылады.

Авторлар мәтінді талдау дағдыларын кезең-кезеңімен игеруді, негізгі идеяларды іріктеуді, кәсіби лексиканы қолдануды және материалды құрылымдауды қамтитын реферативтік сипаттаманы оқытудың әдістемелік тәсілін ұсынады. Мақалада сөйлемдерді түрлендіруге, реферативті формаларды құруға және үйлесімді мәтінді қалыптастыруға бағытталған жаттығулардың мысалдары келтірілген.

Зерттеу өзге тілді аудитория студенттерінің когнитивті және коммуникативті құзыреттіліктерін, сондай-ақ олардың кәсіби міндеттерді орындауға дайындығын дамытуға мүмкіндік беретін орыс тілін шет тілі ретінде оқыту сабақтарында реферативтік сипаттаманы оқытудағы коммуникативті және когнитивті тәсілдердің үйлесімділігінің маңыздылығын көрсетеді. Реферативтік сипаттама кәсіби мәтіндермен жұмыс істеуге дайындықтың тиімді құралы болып табылады және сыни ойлауды қалыптастыруға ықпал етеді деген қорытындыға келеді.

REVENGE КОНЦЕПТІ ПРОПОЗИЦИЯ-ФРЕЙМ-СЦЕНАРИЙ ҚҰРЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӘРЕКЕТТЕСУІ РЕТІНДЕ

2025-04-27T18:00:48+06:00

Мақалада REVENGE концепті – кек алу туралы мәңгілік сюжеттің орталық элементі – философиялық «жалпы – ерекше – жекеше» категорияларының өзара байланысы тұрғысынан пропозиция, фрейм және сценарий түрінде қарастырылады. Бұл зерттеудің ғылыми маңызы оның когнитивтік лингвистика, философия және когнитивтік әдебиеттану тоғысындағы пәнаралық сипатына және тілді антропоцентрлік теориясы аясында қарастыруға негізделген. Зерттеудің практикалық маңызы – пропозиция, фрейм және сценарий құрылымдарының өзара кері айналу мүмкіндігін зерттеуге қосқан үлесі.

Мақаланың мақсаты – кек алу сюжетінің қайталануының когнитивтік негізін ашу, оны бір-бірімен тығыз байланысты когнитивтік репрезентацияның үш схемасы арқылы көрсету, яғни REVENGE оқиға-концептін жекеше, ерекше және жалпы категорияларының диалектикалық бірлігі шеңберінде қарастыру.

Мақалада пайдаланылған әдістер: концептуалды және концептуалды-дефинициялық талдау, салыстырмалы әдіс, лексика-семантикалық талдау.

Нәтижесінде REVENGE концепті пропозициялық деңгейде «жалпы кек алу» ретінде көрініс тапса, фрейм – кек алудың типтік белгілерін біріктіретін кең жүйе, ал сценарий – нақты бір шығармада жүзеге асатын кек алу үдерісінің кезең-кезеңімен сипатталған алгоритмі ретінде танылады. REVENGE концептіне тән міндетті және факультативті белгілер анықталды. REVENGE пропозициясы Avenger – revenges – the offender – for the harm түрінде ұсынылған, мұнда avenger – әрекет иесі (агент), offender – әрекеттің нысаны (пациенс), revenges – предикат, ал for the harm – себеп-салдарлық сирконстант. REVENGE фреймі әлемдік әдебиеттегі «кек алу» сюжеттік желісі негізінде құрылса, сценарий Салман Рушдидің Shalimar the Clown романындағы материалға сүйенеді. REVENGE концепті пропозициядан фреймге, фреймнен сценарийге түрленеді, бірақ оның негізгі өзегі өзгеріссіз қалады. Кеңістік пен уақыттың жаңа шарттары кек алу сюжетін жаңа ерекшеліктермен толықтыруы мүмкін, алайда оның басты белгілері сақталады.

Зерттеу когнитивтік лингвистикада ұсынылған фреймдер, сценарийлер және пропозициялардың кері айналу мүмкіндігін (өзара өзгергіштігін) көркем шығармалар негізінде растайды. Бұл зерттеудің когнитивтік әдебиеттану мен оған жақын пәнаралық зерттеулер үшін құндылығын айғақтайды. Зерттеудің практикалық құндылығы – зерттеу нәтижелерін көрсетілген ғылыми салаларда пайдалану мүмкіндігі.

ЮРИЙ СЕРЕБРЯНСКИЙДІҢ «ТАСБАҚАМЕН СЕРУЕНДЕУ» ЕРТЕГІСІНДЕГІ ЖОЛДЫҢ АРХЕТИПІ «ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЕРТЕГІЛЕР» ЦИКЛІНЕ ҚАТЫСТЫ

2025-05-01T22:48:36+06:00

Мақала архетиптік жол тақырыбына арналып, Қазақстанның қазіргі әдебиеті мысалында қарастырылады. Авторлар Юрий Серебрянскийдің «Тасбакамен серуендеу» ертегісінде жол архетипін архетиптік бейнелердің байланыс үзігін ретінде зерттейді. Мақаланың мақсаты – қазіргі Қазақстан әдебиетінің контекстінде архетиптік құрылымды талдау. Жол, әлем әдебиетіндегі негізгі архетиптердің бірі ретінде, осы модификацияларда Қазақстанның менталитеті мен мифологиялық дүниетаным ерекшеліктерін көрсететін мәдени бояуға ие. Авторлық интерпретация тәсілі мифологиялық, мәдени және психологиялық аспектілердің арасындағы байланысты айқындауға мүмкіндік береді, олар дәстүрлі қағидадан тыс шығатын. Мақала қазіргі әдебиеттегі архетиптік құрылымды талдауға, сондай-ақ осы архетиптің түрлі бейнелер мен мотивтер арасындағы байланыс құралы ретінде қалай қызмет ететінін зерттеуге бағытталған. «Қазақстандық ертегілер» циклы бойынша авторлар жол архетипінің Қазақстан әдебиетінде сюжеттің, бейнелер мен символдардың қалай ашылатынын көрсетіп, оның терең және көпқырлы әңгімелер құрастырудағы рөлін түсіндіреді. Ерекше назар архетиптік жолдың қазіргі әдебиеттегі трансформациясына аударылады, мұнда дәстүр мен қазіргі заман жиі диалогқа түседі. Юрий Серебрянскийдің «Тасбакамен серуендеу» ертегісінде архетиптік талдау өмір жолында екі қарама-қарсы қозғалыс моделін көрсетеді, олар тасбақа (өткен кезең) және трамвай (болашақ) символдары арқылы бейнеленеді. Авторлар Серебрянскийдің «Тасбакамен серуендеу» ертегісінде этнокультурлық жол архетипінің бар екендігін анықтап, бұл архетиптің мәтіннің барлық құрылымдық деңгейлерінде болатынын дәлелдейді.

ҒЫЛЫМИ ЖОБА СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ

2025-04-13T22:11:06+06:00

Қазіргі білім берудегі оқытудың коммуникативтік негізі жеке тұлғаның сөйлеу мазмұны мен мағынасын түсінуіне; тілді тиімді қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануына; функционалдық сауаттылықтың негізгі компоненттерін – ақпараттық дағдыларды, сыни және шығармашылық ойлауды, коммуникация мен ынтымақтастықты көрсететін жалпы эрудиция мен еркін сөйлеуді дамытуға бағытталған. Зерттеу тақырыбының өзектілігі жоғары оқу орнында «Орыс тілінің тарихи грамматикасы» пәнін көпдеңгейлі тәсіл арқылы меңгертудің қажеттілігінен туындайды. Бұл тәсіл этимологияны, тарихи аспектілерді және мәдени-құндылық бағдарды қамтып, педагогикалық технологиялармен ықпалдаса отырып, орыс тілі ана тілі болып табылмайтын білім алушылардың жалпы және кәсіби құзыреттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мақаланың мақсаты 6В01705 «Орыс тілінде оқытпайтын мектептердегі орыс тілі мен әдебиеті мұғалімін даярлау» білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың орыс тілін меңгеруінің тарихи аспектілерін игеру үдерісінде СӨЖ нысаны ретінде ұсынылатын ғылыми жобалар тақырыптарының бірі – фитоним сөздердің лексикалық-семантикалық тобын этимологиялық тұрғыда зерттеу болып табылады.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы сөздердің этимологиялық байланыстарын анықтауға бағытталған мұндай ізденістер тек лексикологиялық деректерді ғана емес, сонымен қатар тілдің дыбыстық және грамматикалық жүйесіндегі маңызды тарихи өзгерістерді терең тануға жағдай жасайтынында. Практикалық маңыздылығы тілдің даму ерекшеліктерін және оның құрылымдық жүйесін (лексика, фонетика, грамматика) тарихи үдерістер мен өзара әрекеттесулердің нәтижесі ретінде түсінумен байланысты. Бұл қазіргі орыс тілінің фактілерін терең ұғынуға, білім алушылардың сыни ойлау қабілетін дамытуға және лингвистикалық таным шеңберін кеңейтуге негіз болады.

Жұмыс барысында жұмыс материалын сипаттау кезінде лингвистикалық зерттеу әдістері (сөздіктерден материалды жаппай іріктеу, сөзді қайта құру, сипаттамалық, салыстырмалы-тарихи, құрылымдық, семантикалық параллельдер әдісі, сауалнама әдісі) және талданатын фитонимдерді санау кезінде статистикалық әдіс қолданылды.

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИА: ҚОҒАМ МЕН БИЛІКТІҢ АРАСЫНДАҒЫ КОММУНИКАЦИЯ

2025-06-08T09:03:24+06:00

Соңғы он бес жылда қарқынды түрде дамыған интернет-кеңістіктің басты мақсаты тек ақпарат алмасу емес, қоғамдық пікірді қалыптастыру және желі қолданушылардың мінез-құлқына әсер ету. Тұлғааралық қатынастың негізгі құралына айналған онлайн-алаңдар әмбебап интерактивті ортаның дамуына септігін тигізуде. Алыс-жақын қашықтыққа, уақыттың шектеуіне қарамастан түрлі ақпаратты өңдеп, таралу жылдамдығы жоғары деңгейге жеткен әлеуметтік медиа саласы өз оқырмандарымен кері байланысқа шығуды көздейді, себебі әлеуметтік желіде жарияланған әр бір бейне, аудио, сурет, мәтін белгілі стратегия арқылы таралады. Жұмыстың негізгі мақсаты – цифрлық кеңістік жағдайында қоғам мен биліктің арасындағы коммуникативтік стратегияларды ұсыну.

Билік пен қоғамның арасындағы цифрлық коммуникацияны зерттеу мақсатында қолданылған әдіснама — компаративті және мәтіндік талдау. Әлеуметтік және басқаруға арналған мобильді веб-қосымшалар үкімет пен қоғам арасындағы цифрлық байланыстың негізгі құралы ретінде зерттелді. Зерттеудің негізгі бөлігі виртуалды жағдайда тұрақты байланыс арнасы ретінде қарастырылатын цифрлық әңгімелесуге арналды. Цифрлық әңгімелесу мәтіндік және лингвостилистикалық позициясынан зерттелді. Мәтіндерді зерттеу мақсатында автор социолингвистикалық және мультимодалды тәсіл қолданылған сыни дискурс-талдауына жүгінді.

Зерттеу аясында ұсынылған коммуникативтік стратегиялар әлеуметтік желілердің рөлін айқындайды. Түрлі интенцияларды талдау арқылы автор отандық әлеуметтік медианың билік пен халық арасындағы қарым-қатынасына тікелей әсер ететін саяси құрал екенін дәлелдейді. Виртуалды коммуникация процессін жақсартатын тиімді әдістердің бірі ретінде шенділердің халықпен кері байланысқа шығуы зерттеу нәтижесінде көрсетілген. Автор ұсынған стратегиялар қоғамдық пікірдің қалыптасуына ықпал етеді әрі жаңа тактикалардың пайда болуына алып келеді.

Автордың билік пен қоғам арасындағы коммуникацияның өзгеріске ұшырау себептерін цифрлық кеңістіктің шексіздігімен байланыстыруы зерттеудің құндылығын арттырады. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы отандық әлеуметтік медианы тек цифрлық әңгімелесу құралы ретінде қарастыру емес, ақпаратты өңдеу, тарату, алмасу және қоғамдық пікірді қалыптастыратын виртуалды жүйені талдау мүмкіндігінде жатыр. Билік өкілдерінің цифрлық коммуникация жағдайында қолданатын стратегияларды сипаттау, цифрлық медиадискурстың ақпарат алмасу арналарын қарастыру, цифрлық кеңістікке тән тілдік ерекшеліктерді анықтау зерттеудің практикалық маңыздылығын көрсетеді.

«РЕСЕЙ/РОССИЯ» КОНЦЕПТІСІН ОБЪЕКТИВТЕНДІРУДІҢ ТІЛДІК ҚҰРАЛДАРЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

2025-04-27T17:53:49+06:00

Мақалада «Ресей/Россия» концептісінің қазіргі гуманитарлық ғылымдағы өзектілігі, когнитивтік ерекшеліктері ғылыми тұрғыда жан-жақты талданады.

Зерттеу нысаны – қазіргі кезеңдегі ұлттық концептосфераның тілдегі объективті көрінісі. Зерттеу пәні – қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі «Ресей/Россия» концептісінің мазмұны мен семантикалық ауқымы.

Зерттеудің мақсаты – «Ресей/Россия» концептісінің когнитивтік сипаттамаларын, негізгі тілдік ерекшеліктерін, семантикалық ауқымы мен мағыналық құрылымын, оның қазіргі сөйлеудегі және қазіргі орыс және қазақ тілдік санадағы лингвистикалық объективтілігін жан-жақты сипаттау және талдау. Сондықтан алдымен лексикографиялық дереккөздер (сөздіктер) негізінде концептінің когнитивтік ерекшеліктері, мағыналық ауқымы мен мағыналық құрылымы, сонымен қатар екі тілдегі қолданылу аясы анықталып, жан-жақты талданды, сараланды.

Мақаланың теориялық маңызы – «Ресей/Россия» концептісінің антропоцентристік, лингвокогнитивтік және лингвомәдениеттанулық, когнитивтік бағытта зерттелуі.

Практикалық маңызы – «Ресей/Россия» концептісінің Қарағанды жоғары оқу орындарының студенттері арасында өткізілген ассоциативті эксперимент деректері негізінде талданып, мағыналық жағынан әр түрлі когнитивтік топтарға саралануы. Авторлар қазіргі орыс және қазақ тілдерінде сөйлеушілердің санасында аталған «Ресей/Россия» концептінің семантикалық мазмұны мен мағыналық ауқымын эксперименттік тексеру нәтижелері арқылы ұсынады.

Басқа дереккөздерді, жазушылар мен публицистер шығармаларын зерттеу ұлттық мәдениет үшін маңызы бар «Ресей/Россия» концептісінің негізгі тақырыптық бағыттарын анықтауға мүмкіндік берген: территориялық тұтастығы, климаттық жағдайлар және табиғи ортаның ерекшеліктері, тарихи тағдырлар, саяси тұлғалар, мемлекеттілік, қоғамдық қатынастар мен экономикалық құрылыстың ерекшеліктері, этникалық ерекшелік, дін мен мифология, ұлттық мәдениет пен болмыс, діл, ұлттық мінез, идеалдар мен құндылықтар жүйесі, адамдардың өмір салты, өмір болмысы, дәстүрі мен әдет-ғұрыптарының ерекшеліктері, орыс тілі, т.б.

КӨНЕ ҰЙҒЫР ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНІҢ ЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ ТОПТАРЫН ӨЗАРА САЛЫСТЫРУ

2025-06-06T21:37:30+06:00

Мақалада туысқан көне ұйғыр және қазақ тілдерінің лексика-семантикалық топтары өзара салыстырылды. Екі тілдегі сөздердің сәйкестіктері дыбыстық және мағыналық жағынан талданды. Мақаланың мақсаты ескі ұйғыр тілінде пайданылған сөздердің қазіргі қазақ тілінде қаншалықты қолданыста екендігін анықтау, түбі бір екі тілдің лексика-семантикалық топтарын салыстыру арқылы туысқандықтарын нақтылау. Мақаланың өзектілігі бұрын-соңды қазақ тілінде ауқымды түрде қарастырылмаған көне ұйғыр және қазақ тілдерінің лексика-семантикалық топтары алғаш рет ғылыми тұрғыдан қолға алынып отыр.

Мақаланы жазу барысында келтірілген мысалдар көне ұйғыр тілінде жазылған, ойдан құрастырылған сутра ретінде танылған «Секиз Йүкмек Йарук» мәтінінен алынды. Мақалада салыстырмалы-тарихи, топтау, талдау, аудару, салыстыру әдіс-тәсілдері қолданылды. Мақаланың мақсатына жету үшін қойған міндеттері негізінде төмендегідей нәтижелерге қол жеткізілді: екі тілдегі абстрактілі ұғымды беретін сөздер, заттың сынын, санын білдіретін, іс-қимылды білдіретін, туыстық қатынас, діни наным-сенім атауларын, табиғат және адам мүшелерінің, өсімдік, жан-жануар, аң-құс атауларын білдіретін сөздер топталып, салыстырылды. Ұқсас тұстары мен өзгешеліктері талданды. Мақаланың практикалық және теориялық маңызы зор. Қазақ тілі тарихы, көне түркі тілдері пәндеріне көмекші оқу құралы ретінде қолдануға болады.

НОМАДИЗМ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ МӘДЕНИ ФЕНОМЕНІ РЕТІНДЕ: АСПЕКТІЛЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

2025-04-23T09:09:52+06:00

Бұл мақала көшпенділік тақырыбына арналған. Постклассикалық емес рационалдылыққа сәйкес көшпенділікті үш аспектіде қарастырған жөн: әлеуметтік-мәдени, философиялық, трансмәдениет. Мақаланың мақсаты – классикалық емес рационалдылық контекстінде көшпенділік феноменін түсінудің үш тәсілін қарастыру. Бірінші жағдайда көшпенділік басқару мен тіршілік етудің белгілі бір түрі бар әлеуметтік супержүйені ұйымдастырудың ерекше түрі ретінде қарастырылады. Екіншіден, бұл дүниенің ғылыми суретін қайта жинақтау, оған сәйкес білімнің ризоматикалық әлеуеті қалыптасады. Үшінші жағдайда біз екі тілдік мәдениет арасында транспозицияда жүрген жазушының мәдени ұтқырлығының бір көрінісі ретінде транслингвизм құбылысын қарастырамыз. Біз пайдаланған әдістер – сипаттамалық талдау, мәтін үлгісін алу, көркем мәтінді транслингвалдық талдау – жұмыс үшін өзекті құралдарға айналды, соның арқасында біз алға қойған гипотезаны растай алдық. Бұл әдістердің әрқайсысы әдеби шығарманы тану мен түсіндірудің өнімді тәсілі бола алады. Жұмыстың нәтижесі – әдеби мәтінді түсіндіруге сәйкес көшпенділікке қатысты зерттеулердің үш векторы анықталды, бұл зерттелетін құбылыс туралы түсінігімізді айтарлықтай байытады. Алғаш рет ғылыми еңбекте «көшпенділік» термині тек тарихи немесе философиялық категория ретінде қарастырылып қана қоймай, транслингвальды және постструктуралық мәтіндерді ашу үшін де қолданылады. Бұл тәсілдің нәтижелері классикалық әдеби талдаудың имманенттігін жеңуге көмектеседі, өйткені оның құралдары кеңейеді. Жұмыстың практикалық құндылығы сонымен қатар эмпирикалық материалға негізделген талдауда мәтіннің өзінің де, оны декодтау арсеналының да ризоматикалық сипатына негізгі принципке айналуымен байланысты.

ГЕНДЕРЛІК ЛИНГВИСТИКАДАҒЫ САЯСИ ДҰРЫСТЫҚ: ТЕРМИНОЛОГИЯ ТҰРҒЫСЫНАН ҚАРАСТЫРУ

2025-05-01T23:00:23+06:00

Бұл мақалада гендерлік лингвистика саласындағы күрделі мәселелер қарастырылады, атап айтқанда, терминология тұрғысынан саяси дұрыстық мәселесіне баса назар аударылады. Қазіргі қоғамдағы әңгімелерде гендерлік сәйкестік пен оның көріністерін анықтайтын терминология елеулі өзгерістерге ұшырап отыр, бұл өзгерістер қоғамның түсінігі мен әртүрлі гендерлік тәжірибелерге деген сезімталдығын көрсетеді. Әдеттегі бинарлы ұғымдардан тыс әртүрлі гендерлік сәйкестіктерді мойындайтын, құрмет пен инклюзивтілікті баса көрсететін саяси дұрыстық ұғымы осы өзгерістердің негізін құрайды.

Мақаланың мақсаты — гендерлік лингвистика мен саяси дұрыстық арасындағы байланысты сыни тұрғыда талдау, гендерлік мәселелерге қатысты әңгімелерде қолданылатын тілге ерекше назар аудару. Зерттеуде гендерге қатысты тілдің дамуы қарастырылады, мұнда тілдің ұқыпты әрі сыпайы қолданылуы қабылдауды және түсіністікті арттыру құралы ретінде сипатталады.

Зерттеу саяси дұрыстықтың гендерлік лингвистикаға терминологиялық тұрғыдан ықпалын талдайды, бұқаралық ақпарат құралдарындағы гендерлік бейтарап лексика үлгілерін және ағылшын мен орыс тілдеріндегі феминитивтердің дамуын зерттейді. Қолданылған зерттеу әдістеріне мәтіндік және салыстырмалы талдау, бақылау және сипаттамалы тәсілдер кіреді.

Жұмыстың теориялық маңызы: қазіргі лингвистика тілдегі гендерлік бейнеленудің негіздерін зерттеуі қажет, өйткені тіл гендерді мәдени тұрғыда көрсету механизмдерінде маңызды рөл атқарады. Бұл лингвистиканы гендерлік білімді зерттеудің аса маңызды ғылыми салаларының біріне айналдырады.

Зерттеудің практикалық маңызы лингвистикалық зерттеулер мен олардың қолдану аясына кеңінен таралады. Бұл жұмыстың басты үлестерінің бірі – ауызша және жазбаша коммуникацияда гендерлік бейтарап тілдің қолданылуын ілгерілету. Қоғамдағы өзгерістерге сай тілдің дамуына байланысты гендерлік сезімтал терминологияны дұрыс түсіну мен қолдану инклюзивті дискурс құруда маңызды рөл атқарады.

Гендерлік әртүрлілік туралы түсінік кеңейген сайын, бұл зерттеу қоғамдық және жеке коммуникацияда гендерлік бейтарап тілді дамытуға бағытталған саясат пен білім беру ресурстарын әзірлеуге де ықпал ете алады, осылайша теңдік пен өзара құрметке негізделген кең ауқымды мәдени өзгерістерге жол ашады.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы – гендерлік лингвистика, саяси дұрыстық және гендерлік дискурста қолданылатын арнайы тіл арасындағы күрделі өзара байланысты кешенді түрде зерттеуінде көрінеді.

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВТЫҢ «СҮЙЕМІН» ӨЛЕҢІНІҢ ЛИНГВОПОЭТИКАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ОРЫС, АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНЕ АУДАРЫЛУЫ

2025-04-11T09:14:52+06:00

Мақалада Мағжан Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңінің лингвопоэтикасы (көркемдік-бейнелеуіш құралдар, мәдени лексика, өлеңнің сыртқы формасы) және оның орыс, ағылшын тілдеріне аударылу ерекшеліктері қарастырылады.

Зерттеудің мақсаты, негізгі бағыттары мен идеялары – поэзияның аудармасы әрдайым аударманың жеке санатына жатады, өйткені поэзия жанр ретінде өзіне тән сипатына байланысты аудармашының ерекше назарын қажет етеді. Поэтикалық мәтіннің ерекшелігі оның мәдени, ұлттық ерекшеліктеріне де, ол жазылған тілдің құрылымдық ерекшеліктеріне де байланысты. Сол себепті зерттеу жұмысының мақсаты Мағжан Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңінің негізінде қазақ тілінен орыс, ағылшын тілдеріне поэзия аудармасын жасаудың мазмұндық-құрылымдық трансформацияларын, заңдылықтарын анықтау және тұжырымдау болып табылады.

Жұмыстың ғылыми және практикалық маңыздылығы – мақалада поэтикалық аудармада ықтимал аударма мәселелеріне қатысты ғалымдардың ой-тұжырымдары жан-жақты қарастырылады. Бұл зерттеудің теориялық құндылығын құрайды. Орыс тіліндегі екі аударма нұсқасын түпнұсқамен салыстыра отырып талдап, авторлар ағылшын тіліндегі аударманың өзіндік нұсқасын ұсынады және бұл жұмыстың практикалық құндылығын көрсетеді.

Зерттеу әдіснамасының қысқаша сипаттамасы – түпнұсқа/аударма жұбында өлеңнің ішкі және сыртқы формасына салыстырмалы семантикалық, құрылымдық талдау жасалды.

Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері мен талдауы, қорытындылары – өлеңдерді аударудың негізгі міндеті тек семантикалық ғана емес, сонымен қатар мәтіннің құрылымдық, стилистикалық, көркемдік және бейнелік бірлігін сақтау болып табылады деген қорытынды жасалады. Осы мақсатта поэтикалық шығармаларды аудару процесінде өлеңнің құрылымы мен мазмұнының тұтастығына қол жеткізу үшін бейнелердің семантикалық дамуын қолдануға болады. Талдау нәтижесінде аудармаға тілдік және мәдени ерекшеліктермен қатар, аудармашының гендерлік тұлғасы да әсер еткені болжанды.

Зерттеудің құндылығы мен жұмыс қорытындысының практикалық маңызы – отандық аударматану ғылымында М. Жұмабаев поэзиясының орыс және ағылшын тілдеріндегі аудармалары лингвопоэтика тұрғысынан зерттелмеген. Сол себепті талдау нәтижесі ақын өлеңдері аудармаларының сапасын анықтап қана қоймай, ары қарай да жоғары деңгейде тәржімеленуіне септігін тигізеді.

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЕТІСТІКТІҢ НӨЛДІК МОРФЕМАСЫНЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫ-СЕМАНТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2025-05-12T19:37:32+06:00

Мақалада қазақ тіліндегі етістіктің нөлдік морфемасының функционалды-семантикалық ерекшеліктері когнитивтік аспектіде қарастырылады. Нөлдік формалар грамматикалық мағынаны беруші көрсеткіші жоқ тұлға ретінде есептелгенімен, тіл динамикасында мәдени кодты таныта алатын бірлік ретінде қызмет етеді. Мәдени кодты беруші тілдік бірліктер прагматикасы тұрғысынан да ерекшеленеді.

Зерттеудің мақсаты – нөлдік морфемалардың когнитивті, аксиологиялық және коммуникативті модельдердегі тілдік механизмдерін айқындау. Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды: біріншіден, нөлдік морфемалардың лексика-грамматикалық табиғатын талдау; екіншіден, олардың сөйлем ішіндегі прагматикалық және функционалды-семантикалық қызметін нақтылау; үшіншіден, нөлдік морфемалардың когнитивтік танымдағы ерекшеліктерін анықтау. Зерттеу барысында контекстік, семантикалық талдау және когнитивтік модельдеу әдістері қолданылды. Жұмыста бұйрық райдың екінші жақ формаларындағы нөлдік морфемалар нақты тілдік мысалдармен зерделеніп, олардың мағыналық перифериясының контекстік қолданыс нәтижесінде өзгеретіндігі дәлелденді.

Зерттеудің әдіснамалық негізін қазіргі тіл білімінің антропоөзектік бағытындағы лингвистикалық ұстанымдар құрайды. Атап айтқанда, нөлдік морфема құбылысы когнитивтік лингвистика, функционалды-семантикалық грамматика, тілдік прагматика және деривациялық теория аясында талданады.

Зерттеудің нәтижесінде когнитивті аспектіде етістіктің жиі қолданыстағы категорияларындағы нөлдік көрсеткіштердің ерекшеліктері есім сөздердегі нөлдік көрсеткіштермен қатар сұрыпталып, талданды. Нөлдік морфеманың ықшамдау, тілдік үнемдеу принциптерін жүзеге асырып қана қоймай, ой екпіні мен прагматикалық айқындыққа әсер ететіндігі айқындалды. Сондай-ақ, нөлдік морфеманың зат есімдермен салыстырғанда етістіктерде функционалды және семантикалық ерекшеліктері мол екендігі, олардың сөйлеу актілеріндегі мағына кеңеюіне ықпал ететіні анықталды. Жұмыс нәтижелері қазіргі қазақ тілінің морфологиясы мен грамматикасын зерттеуде, когнитивті лингвистика саласында практикалық маңызға ие.

ӘЛЕМНІҢ РЕСЕЙЛІК ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТІЛДІК БЕЙНЕСІНДЕГІ «ПАТРИОТИЗМ» ТҰЖЫРЫМДАМАСЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛГІЛЕРІН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ (ЕРКІН АССОЦИАТИВТІ ЭКСПЕРИМЕНТ НЕГІЗІНДЕ)

2025-05-12T19:35:16+06:00

Бұл жұмыстың мақсаты салыстырмалы талдау негізінде қазақстандық және ресейлік лингвомәдениеттердегі «Патриотизм» тұжырымдамасының танымдық белгілерін анықтау болып табылады. Зерттеу когнитивті лингвистика бағытында тіл ғылымының антропоцентрлік парадигмасы аясында жүргізілді. Бұл зерттеудің өзектілігі лингвистердің белгілі бір адамзат қауымдастығының концептуосферасын зерттеу арқылы тіл мен ойлаудың, тіл мен мәдениеттің байланысын зерттеуге деген тұрақты қызығушылығына байланысты.

Ресейлік және қазақстандық аудиторияның санасындағы Патриотизм – мұқият зерделеу мен талдауды қажет ететін күрделі құбылыс. Патриотизм әлеуметтік-мәдени құбылыс ретінде ұлттық бірегейліктің негізгі компоненттерінің бірі болып табылады, яғни әлемнің ұлттық көрінісінің негізгі тұжырымдамасы. Іс жүзінде «Патриотизм» тұжырымдамасы саяси және әлеуметтік процестермен тығыз байланысты, ал әлемнің ресейлік және қазақстандық көріністеріндегі осы құбылысты зерттеу салыстырмалы аспекті тұрғысынан аталмыш процестермен өзара байланысты және ерекше қызығушылық тудырады, жұмыстың ғылыми жаңалығы да осыған негізделген.

Тұжырымдаманың когнитивтік белгілерін зерттеу әдісі, біздің жағдайда, еркін ассоциативтік эксперимент болып табылады. Эксперимент барысында алынған зерттеу нәтижелері «Патриотизм» тұжырымдамасының когнитивтік белгілерін анықтаумен қатар олардың Ресей мен Қазақстанның түрлі әлеуметтік жағдайларындағы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл зерттеу әртүрлі мәдени қоғамдастық өкілдерінің бойында патриоттық сананы қалыптастыру процестерін түсінуге, сондай-ақ жастарды патриоттық тәрбиелеуді жетілдіру және Қазақстан мен Ресей тұрғындарының бойында азаматтық сананы нығайтуға жәрдемдесу үшін практикалық ұсынымдарды дамытуға маңызды үлес қосуы мүмкін.

АҚЫН ЛИРИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БОЯУЫ

2025-04-04T11:04:21+06:00

Көркем мәтінді аудару ақпараттық және эстетикалық функцияларды орындайтын мәдени диалогтың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Зерттеуде мәтіндерді орыс тіліне аудару кезінде М. Ж. Көпеев лирикасының стильдік өзіндік ерекшелігін, даралық және этникалық ерекшеліктерін сақтауға қатысты мәселелер қарастырылған. Бүгінгі оқырман мәтін түпнұсқасының формасы мен идеясы ерекшелігін көріп түсінгісі келеді.

Мақалада стильдік реңкті білдіретін лексикалық таңдауларды, синтаксистік құрылымдар мен психологиялық нәзік қырларды автор аудармасында қалай шынайы етіп көрсетуге болады деген мәселе қарастырылады. Зерттеудің негізгі мақсаты – аударма мәтінінде М. Ж. Көпеевтің поэтикалық мұрасының ұлттық ерекшелігі мен стилін сақтау мүмкіндіктерін анықтау.

Зерттеудің ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы аударма мәтінінің образдық бейнелеу құралдарында көрініс тапқан нақты ұлттық-мәдени қабаттармен қатар мәтінге шындықты енгізуде жатыр. Әдістемелік тұрғыдан алғанда, авторлар қазақ тілінен орыс тіліне аудару кезінде шындық пен мәдени қабаттардың берілу мүмкіндігін бағалау үшін кешенді мәтін талдауы мен салыстырмалы зерттеулерді пайдаланады. Жұмыстың теориялық үлесі көркем аударма теориясының жетістіктерін, әсіресе поэтикалық аудармалардағы ұлттық ерекшелік пен стильдік дәлдікті сақтауға байланысты жетістіктерге шолу жасаумен байланысты. Зерттеу материалына М. Ж. Көпеевтің 80 түпнұсқалық поэтикалық мәтіні мен Қ. Н. Қанапьяновтың аудармасы жатады.

Алынған нәтижелер Көпеевтің бірегей дүниетанымын тиімді жасап шығару үшін мақсатты мәтіндерге шындықты біріктіру керектігінің маңыздылығын көрсетеді. Жалпы алғанда, бұл зерттеу орыстілді аудитория арасында қазақтың поэтикалық мұрасын түсінуге және бағалауға, мәдени алмасуды, танытуды тереңдетуге ықпал етеді.

СҰХБАТ ДИСКУРСЫНЫҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2025-04-19T21:53:52+06:00

Зерттеу жұмысы сұхбат дискурсының гендерлік ерекшеліктерін айқындауға арналған. Сұхбат - тек публицистикалық жанр ғана емес, сонымен қатар адам өмірінің құрамдас бөлшегі. Қоғамда дұрыс қарым-қатынас құра білу - кез келген адамға қажет қасиет. Сұхбат сұхбат берушінің ой-толғанысына негізделеді. Жақсы сұхбат – сұхбат алушы адресант пен сұхбат беруші адресаттың сәтті комуникативтік акті құра алуымен, интенцияның жүзеге асып, коммуникативтік мақсатқа жетуімен өлшенеді.

Зерттеудің мақсаты – ер және әйел тележүргізушілердің сұхбатын қарастыра отырып, сұхбат дискурсының гендерлік ерекшеліктерін анықтау.

Зерттеудің ғылыми маңызы – сұхбат дискурсының гендерлік ерекшеліктеріне алғаш талдау жасалуымен құнды. Сұхбат барысында ер тележүргізушілердің манипуляция жасауға бейім екені анықталды. Әйел тележүргізушілердің коммуникациялық әрекеті сұхбат барысында диалог құрушы коммуникантқа тікелей бағытталатыны нақтыланды. Бір сұхбаттың өзінде бірнеше тақырып талқылатыны, сұхбатқа икемділігі, адресатпен тілдесу барысында сөзін жиі бөліп, өзінің эмоциясынан хабардар етуі – әйел тілінің прагматикалық ерекшеліктері екендігі мысалдармен дәйектелді. Зерттеу нәтижелері сұхбат дискурсын тың тұжырымдармен толықтырады.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы – зерттеу нәтижелері мен қорытындыларын коммуникация теориясын, дискурс, гендерлік лингвистика салаларына қатысты ғылыми пәндерді оқытуда көмекші құрал ретінде пайдалануға болады.

Зерттеу барысында сұхбаттарды саралау үшін аналитикалық әдіс, ой тұжырымдар жасау үшін сипаттау әдісі, сұхбаттарды талдау барысында салыстыру, жинақтау, ой қорыту әдістері қолданылды.

Зерттеу барысында төмендегідей ғылыми тұжырымдар жасалды:

- Сұхбат дискурсына қатысушы коммуниканттардың рөлі сұхбатты жанды әрі жүйелі өтуіне септігін тигізеді. Сәтті коммунативті актіге құрылған сұхбат тыңдаушы тарапқа әсер етіп, сұхбат алушы мен беруші арасында коммуникативті-прагматикалық байланыс нығая түседі.

- Ер тележүргізушілер сұхбат құруда жиі манипуляция жасайды;

- Әйел тележүргізушілер кейіпкерін толық ашу үшін суггестиялық тілдік бірліктерді жиі қолданады;

- Сұхбат барысында ерлердің коммуникациялық әрекет икемдігілі төмендеу және баяу, ал әйелдер сұхбат құруға бейім әрі сұхбат беруші тұлғаны прагматикалық-психологиялық тұрғыдан сөйлетудің түрлі амалдарын жасайды;

- Ерлерге қарағанда әйелдер сұхбат беруші адресаттың сөзін жиі бөледі. Бұл әйелдердің сұхбатты қажетті арнаға икемдеп бағыттай алу қабілетінің тереңдігімен, тез арада бағдарлай алу мүмкіндігінің кеңдігімен байланысты.

ЗАМАНАУИ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕГІ АБАЙ ҚҰНАНБАЙҰЛЫ ТУРАЛЫ ДИСКУРСТАРДЫ СЫНИ ТАЛДАУ: ҰЛТТЫҚ КЕЛБЕТ, ИДЕОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ИНТЕРПРЕТАЦИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ

2025-05-01T23:03:00+06:00

Мақалада қазақтың ұлттық символы, ақын Абай Құнанбайұлының қазіргі академиялық дискурстарда қалай бейнеленгені сыни тұрғыдан қарастырылады. Мақалада кейс ретінде кең ұлттық жобаның бір бөлігі, төрт негізгі дереккөз алынып, Абай төңірегіндегі нарративтер зерделенеді. Зерттеу мақсаты – Абайдың неліктен жас ұрпақтың ұлттық болмысынан алшақтап, салыстырмалы түрде қарағанда белгісіз болып қалатынын немесе дұрыс түсінілмей жүргенін анықтау. Зерттеу «символдық капитал» концепциясы аясында таңдалған жұмыстарда насихатталған идеологиялар мен құндылықтарды зерттеу үшін сапалы сыни дискурс талдауын пайдаланады. Мақалада осы академиялық дискурстарда Абайдың қалай аталатыны және оның есімінің саяси-әлеуметтік мәселелерге қатысты белгілі бір көзқарастарды қолдау, ой-пікірлерді заңдастыру (легитимация) үшін қалай қолданылғаны қарастырылады. Зерттеу нәтижелері келесі: көптеген дереккөздер дәстүрлі түрде Абайды мәдени нышан және пір ретінде бейнелейді, оны идеал және шексіз құрметке ие тұлға ретінде көрсетеді; дискурстар өз көзқарастары мен ұсыныстарын заңдастыру үшін Абайдың есімі мен мұрасын пайдаланады; Абай шығармаларындағы болжамды хабарлар мен оның тұлғасына қатысты тарихи деректерге қатысты көптеген қате пікірлер мен орынсыз болжамдар бар. Мақалада Абай шығармашылығы/тұлғасы мен жаңа ұрпақ арасында неліктен алшақтық бар екенін түсіндіруді көздейді. Біз Абай есімін шектен тыс, дұрыс қолданбау, ақын және оның шығармашылығы туралы жазылғандардың бәрінде бір-біріне қайшы келетін, түсінбеушілік пен күмән тудыратын тарихты бұрмалаудың өзекті мәселелерін қарастырып жатырмыз. Мақалада Абайдың есімі академиялық басылымдарда аталса, оны мұқият тексеруге, тіпті цензурадан өткізуге қажет деген пікір ұсынылып отыр. Зерттеудің теориялық маңыздылығы оның абайтану, сыни дискурстық талдау, әсіресе ұлттық болмыстың құрылысы мен ұлттық пірлерді саяси және академиялық нарративтердегі пайдалану мәселесіне қатысты үлесі.

Ә.НҰРПЕЙІСОВТІҢ «ҚАН МЕН ТЕР» ТРИЛОГИЯСЫНДАҒЫ «АҚ» ПЕН «ҚАРА» ЖАЛПЫ АТАУЛАРЫ ТУЫНДАҒАН ТІРКЕСТЕРДІҢ ОРЫСША АУДАРМАСЫ ЖАЙЫНДА

2025-06-06T21:50:56+06:00

Тіліміздегі түр-түс атаулары мен олардан туындаған жай және тұрақты тіркестердің (фразеологизмдер, мақал-мәтелдер, салыстырмалы тіркестер, жұмбақтар) барлығын бір ғылыми еңбекте толық әрі кешенді түрде қарастырып шығу мүмкін емес. Осыған байланысты зерттеу барысында түр-түс әлеміндегі «ақ» және «қара» атауларына арнайы назар аударылып, олардың танымдық және тілдік табиғаты қарастырылды.

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – «ақ» және «қара» түстерінің мағыналық реңктері мен қолданыс ерекшеліктерін анықтау. Аталған түстердің жеке қолданыстағы және тіркес құрамындағы қызметтерін талдау арқылы олардың ұлттық мәдениеттегі тарихи-әлеуметтік маңызын, этнолингвистикалық сипатын ашу көзделді.

Зерттеу барысында салыстыру, мәтіндердегі түр-түс атауларының құрылымдық ерекшеліктеріне талдау жасау әдістері қолданылды.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы – «ақ» және «қара» түр-түс атаулары мен олардан туындаған жай және тұрақты тіркестердің ауыспалы, метафоралық, символикалық және тұрмыстық мағыналарын жан-жақты ашып көрсетуінде. Бұл атаулардың танымдық табиғатын анықтау лексикалық жүйедегі мағыналық қабаттарды терең түсінуге мүмкіндік береді.

Бүгінгі таңда халықаралық қатынастардың кеңеюіне, рухани, мәдени және экономикалық байланыстардың дамуына байланысты тіл байлығын, соның ішінде түр-түс атаулары жүйесін де терең меңгерудің маңызы арта түсуде. Түр-түс атаулары қазақ тілінің көне және байырғы лексикалық қабатына жатады. Бұл атаулар мен тіркестерді өзге тілдерге (орыс, ағылшын, неміс және т.б.) оп-оңай аудара салуға келмейді. Сондықтан олардың астарындағы ұлттық салт-дәстүрлерді, наным-сенімдер мен дүниетанымдық ерекшеліктерді жетік білу қажеттілігі туындайды. Ғылыми жұмыстың практикалық маңыздылығы – зерттеу нәтижелерін әдебиеттану, аударма теориясы мен практикасы, сондай-ақ түр-түс атауларына қатысы бар барлық салаларда қолдануға мүмкіндік береді.

ЛИНГВОМӘДЕНИ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЫСАН РЕТІНДЕГІ КӨРКЕМ МӘТІН

2025-04-03T12:38:22+06:00

Мақалада жоғары оқу орнында болашақ тіл оқытушыларына лингвистикалық пәндерді оқыту жағдайында лингвомәдени-әдістемелік объект ретінде көркем мәтіннің сипаттамалары қарастырылады. Алғаш рет лингвомәдениеттаным ұғымы және әдіс ретінде осы мақала авторларының бірінің жұмысында ұсынылған мәтіндік лингвомәдени өрістiң (МЛМӨ) әдісі сипатталады. Бұл жұмыстың мақсаты – «лингвомәдени және мәтіндік семантикалық өріс құрылымдарының сипаттамаларының синтезі» ретінде МЛМӨ лингводидактикалық мүмкіндіктерін көрсету. Бұл лингводидактикалық мүмкіндіктерді авторлар «Көркем мәтіннің лингвомәдени талдауы» курсы аясында және И. Буниннің «В деревне» әңгімесінің материалы бойынша қарастырады. Мақалада жоғарыдағы көрсетілген әңгіме мысалында мәтіндік лингвомәдени өрістiң құрылымдық және мазмұндық ұйымдастырылуы егжей-тегжейлі және дәйекті сипатталады және филолог-студенттерінің МЛМӨ-мен жұмысына арналған практикалық сабақтың құрылымы беріледі. Авторлармен сипатталған мәтіндік лингвомәдени өрісте көрсетілген мәтіндік лингвомәдени бірліктердің тақырыптық құрамы және МЛМӨ-нің ядролық және перифериялық құрамы сипатталады. Осы мақалада берілген нақты әдеби мәтіннің мәтіндік лингвомәдени өрісін анықтау бойынша студенттердің жұмысының сипаттамасы әрекеттердің реттілігін, МЛМӨ-ні көрсетүдің қадамдық алгоритмінің анықтауға мүмкіндік береді, бұл сөзсіз жүргізілген зерттеудің құндылығы. Бұл нәтиженің айқын практикалық мәні де бар, өйткені студенттер аталған алгоритмді қолданудың арқасында сәйкес әдеби шығарманың МЛМӨ-ін дұрыс және толық анықтайды, бұл жалпы студенттердің танымдық және интеллектуалдық белсенділігін белсендіруге, жеткілікті түрде толықтай және нақты мәтін авторының әлем бейнесін оқушыларға дәлме-дәл қайта құруға және талданатын көркем шығарманың тілдік бірліктерінің ұлттық-мәдени ерекшелігін жеткілікті толық және нақты түсіну үшін мүмкіндік береді.

ҚАЗАҚ ПРОЗАСЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕСІ

2025-05-27T12:31:34+06:00

Қазақ әдебиетіндегі Семей қасіреті тақырыбындағы көркем шығармалар – дәуір шындығын, тұтас ұлтқа жасалған зұлымдықты көркем бейнелейтін туындылар. Бұл шығармаларды қатігез қоғамнан қалған жан, тән жарасын көркемдік иін қандыра шеберлікпен суреттей алған туындылар деуге толық негіз бар. Зерттеудің тақырыбы – прозадағы экология мәселесі, мақсаты – ұлт өмірінде әбден толғағы жеткен, экологиялық зәру мәселені танып, суреттеген жазушы шығармаларының құндылығын, көркемдік ерекшелігін, дәуір шындығының көркем әдебиетте бейнелену үлгісін талдап, тану. Өзектілігі – қазақ халқына сан жылдарға кететін қасірет пен зауал әкелген қолдан жасалған қастандық жайында жазылған шығармалардағы тарихи шындық пен көркем шындықтың сабақтастығын көрсету. Зерттеуде салыстыру, талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.

Қазіргі әдеби туындылар табиғаттың әртүрлі аспектілерін, экологиялық проблемаларды және адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасын көрсете отырып, экологиялық дағдарыстың сын-қатерлеріне белсенді түрде жауап береді. Бұл тақырып заманауи экологиялық мәселелер тұрғысынан көркем шығармаларда қандай эстетикалық және этикалық мәселелер көтерілетінін талдауға мүмкіндік береді. Зерттеудің нәтижесі авторлардың экологиялық идеяларды жеткізуде қолданатын әдеби стратегиялары мен құралдарын анықтауға, сондай-ақ қоғамда экологиялық сананың қалыптасуына әдебиеттің әсерін қадағалайды. Зерттеу барысында авторлар Семей полигоны, оның жергілікті халыққа тигізген зардабы жөнінде жазылған туындыларды зерделей отырып, тақырыпты көркем игерудегі жазушылардың қол жеткізген шеберлік қырларын көрсете білген.

Қазіргі әдебиет қаламгерлердің әлем алдында тұрған экологиялық мәселелерді көрсететін эстетикалық аренаға айналуда. Алдағы экологиялық дағдарыс, климаттың өзгеруі және биоалуантүрлілікке қауіп төнуі әдеби дискурстың ажырамас бөлігіне айналуда. Зерттеу нысаны ретінде Р.Нұрғалидың «Өлген тау», Б.Тілегеновтің «Қара жел», С.Досжанның «Қасірет пен тағдыр» шығармалары алынды. Зерттеу қазіргі жазушылардың экологиялық тақырыптарды қалай, қандай контексте және қандай әсермен қамтитынын жан-жақты талдауға бағытталуымен құнды. Практикалық құндылығы зерттеу нәтижесін әдебиет, тарих, әлеумет, экология саласындағы зерттеу еңбектерде кеңінен пайдалануға болады. Зерттеудің маңыздылығы – алдағы уақытта постколониализм, әлеуметтану, экопроза бағытындағы зерттеулерге белгілі бір үлес қосады.

ҚАЗАҚ ТІЛІ ЭКСПРЕССИВТІК СТИЛИСТИКАСЫ: ЛОГИКА-ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ПАРАДИГМАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ

2025-06-01T18:43:05+06:00

Ғылыми мақалада қазіргі қазақ тіліндегі экспрессивтік стилистиканың пәнаралық байланыстарын қамтитын лингвотеориялық мәселелерді синергетикалық бағытта зерделеу, нәтижесін лингвоқолданбалық парадигмалармен сабақтастыру қарастырылады.

Отандық және шетел ғалымдарының тіл біліміндегі еңбектеріне талдау жасау барысында қазақ тілінің экспрессивтік стилистикасын логика-философиялық парадигмалар негізінде зерттеудің өзектілігі айқындалады. Зерттеудің құндылығы қазақ тілінің ұлттық дүниетаным мен көркем, эмоционалды-экспрессивтік мүмкіндіктерін логика-философиялық парадигмалар тұрғысынан анықтаудан тұрады. Қазақ тілі экспрессивтік стилистикасындағы қалыптасқан логика-философиялық парадигмаларды тереңнен қарастыру барысында әлемдік лингвистикадағы ғылыми зерттеулерге шолу жасалып, талдау, салыстыру негізінде теориялық пайымдаулар ұсынылады.

Философия ғылымындағы адамзаттың тіл арқылы ойлау дүниетанымы, болмыс-бітімі анықталып, экспрессивтік стилистикалық құралдар арқылы сипатталады. Тілдің танымдық қызметі философия және логика ғылымдарының басты нысаны ретінде зерделенеді. Қазақ тілінің экспрессивтік құралдарының ұлттық ойлау жүйесіндегі когнитивтік мәдени ерекшеліктері айқындалып, табиғи тілді логикалық сараптау нәтижесінде арнайы формалдық тіл негізіндегі логикамен тілдің өзара байланысын танытуға мүмкіндік беретіні дәйектеледі. Мақаланың ғылыми маңыздылығында ұлт болмысындағы мазмұны кең тілдің логикалық, философиялық табиғатының теориялық маңыздылығы практикамен кіріктіріле дәлелденеді.

Қазақ тілі философиясы, тіл және ойлау, тіл мен сөйлеу, тілдің танымдық сипаты, ұлттық таным, діл, тіл мәдениеті ұштастырылып, логика-философиялық, психолингвистикалық, лингвостилистикалық, жүйелік-құрылымдық және ғылыми лингвистикалық парадигмалар тұжырымдалады. Заманауи зерттеулерге негіз болатын ұлт болмысының экспрессивтік-стилистикалық парадигмалары логика-философиялық сабақтастықта ұлттық танымның сөз мәдениетімен ықпалдасуы синергетикалық модельдеуде жүйеленеді. Ұлттық тілдің танымдық ақыл-ой өрісін, даналық ойларын жеткізетін қазақ тілінің көркемдік ерекшеліктері бағамдалады. Қоғамдағы ұлттық әлеуметтік қарым-қатынасты сипаттайтын логикалық-философиялық тетіктердің когнитивтік тұрғыдан экспрессивтік стилистикалық құрылымдармен астасуы тұжырымдалады.

ҰЛТТЫҚ БОЛМЫС ПЕН МӘДЕНИЕТ КӨРІНІСІ: САН ЕСІМДІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР КОНТЕКСІНДЕ (ҚАЗАҚ, ОРЫС, АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІ МАТЕРИАЛДАРЫ НЕГІЗІНДЕ)

2025-06-15T22:37:39+06:00

Бұл мақалада қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі сан есімді фразеологизмдердің айырмашылықтары мен ерекшеліктері талданады.

Ғылыми зерттеудің мақсаты – аталған тілдердегі сан есімді фразеологизмдерді ұлттық мәдени-танымдық сипаты негізінде зерттеу.

Жұмысымыздың негізгі бағыттары – салыстырмалы, салғастырмалы тіл білімі, лексикология, фразеология, лингвомәдениетану секілді ғылым салаларының аясын кеңейту.

Зерттеу жұмысымыздың ғылыми маңыздылығы – әр ұлтқа тән фразеологизмдердегі ұлттық құндылықтардың негізі ретінде зерттеу – тіл мен мәдениеттің өзара байланысын, ұлттық танымды, сондай-ақ мәдениетаралық түсіністікті тереңірек зерделеуге мүмкіндік беретін өзекті ғылыми бағыт. Бұл зерттеу тек тіл саласына ғана емес, сонымен қатар этнолингвистика, мәдениеттану, аударматану салаларына да маңызды үлес қосады.

Зерттеу әдіснамасы ретінде мақалада салыстырмалы және салғастырмалы, лексикографиялық әдістер қолданылады. Сан есімді фразеологизмдерге семантикалық тұрғыда талдаулар жасалады.

Сан есімді фразеологимздерді үш тілде зерттеу нәтижесінде мынадай қорытынды жасалды: Жалпы қазақ-орыс-ағылшын тілдеріндегі фразеологизмдер қоры кең ауқымда зерттелгенімен, көрсетілген тілдердегі сан есім атаулары ұйытқы болған фразеологизмдердің тілдегі көрінісін, ортақ тұстарын, дара белгілерін, тұрақты тіркес ретінде тілде қалыптасуының себеп-салдарын салғастыра зерттеу - отандық тіл білімінде әлі қолға алына қоймаған тың дүние екені анықталды. Сонымен қатар жалпы адамзаттық және ұлттық ерекшеліктерді анықтауға негіз болды. Әр тілдегі фразеологизмдер арқылы халықтың дүниетанымдық ерекшелігін салыстыруға мүмкіндік туады.

Бүгінде тіл білімінің жаңа бағыттары бойынша жүргізіліп жатқан зерттеулер жеткілікті болғанымен, аталған мәселені салыстырмалы, салғастырмалы тұрғыда зерттеу сан есімді фразеологизмдердің зерттелу құндылығын көрсетеді. Мақаланы жоғары оқу орындары  оқу үдерісінде оқытылатын «Салғастырмалы тіл білімі», «Аударманың лингвистикалық мәселелері» пәндеріне теориялық және практикалық материал ретінде пайдалануға болады.

Зерттеу қорытындысының практикалық маңызы - қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі сан есімді фразеологиялық бірліктерді салыстыру нәтижелері үш тілдегі фразеологиялық бірліктердің ұлттық мәдени өмірімен байланысын түсінуге, олардың мағыналық, құрылымдық ерекшеліктерін саралауға, негізгі типологиялық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді.

СОҢҒЫ ОНЖЫЛДЫҚТАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2025-05-01T23:09:45+06:00

Бұл мақала Қазақстандағы білім беру саласын сипаттауға және оның лексикалық деңгейін талдауға арналған. Жұмыста қазіргі орыс тілінің арнайы ішкі тілі ретінде білім беру дискурсының ерекшеліктері қарастырылады. Ол ресми-іскерлік, ғылыми және жалпы қолданыстағы лексиканы табиғи түрде ұштастырады. Сондай-ақ бұл ішкі тілдің елдегі тілдік ортаның қалыптасуына әсері туралы айтылған.

Зерттеу материалдары ретінде Қазақстандағы білім беру қызметін реттейтін заңнамалық, оқу-ғылыми, публицистикалық және электрондық көздер, сондай-ақ нормативтік-құқықтық құжаттар пайдаланылды. Зерттеу барысында талдау және синтез, контент-талдау, сауалнама, жинақтау және жүйелеу, жіктеу және интерпретация әдістері, сондай-ақ салыстырмалы және сипаттамалы әдістер қолданылды. Жұмыста білім беру саласының лексикасы нормативтік-құқықтық базаға, білім беру жүйесін басқаруға, білім алу формалары мен деңгейлеріне және басқа да тақырыптық топтарға қатысты сөздерді қамтитыны атап өтіледі.

Мақалада Қазақстандағы білім беру саласының лексикалық құрамы үнемі өзгеріп, жаңарып отыратыны ерекше атап өтіледі. Бұл білім беру жүйесінің жаңғыртылу үдерістері мен елдің жаһандық білім кеңістігіне бірігуін көрсетеді. Авторлар Болон үдерісінің Қазақстандағы білім беру дискурсының тілдік ортасына әсеріне ерекше назар аударады. Бұл халықаралық терминдердің бейімделуінен және жаңа тілдік құрылымдардың қалыптасуынан көрінеді. ҚР білім беру саласында қолданылатын орыс тілінің ішкі тіліндегі лексикалық құрамның өзгеруіндегі негізгі үрдістер анықталды. Мақалада жаһандану, ақпараттандыру, интеграция және вестернизация сияқты әлеуметтік үдерістерге байланысты лексикалық өзгерістер мысал ретінде келтірілген.

Зерттеу нәтижелері қазіргі заманғы лингвистика теориясы мен тәжірибесіне қосымша ретінде қарастырылып, білім беру саласындағы коммуникацияның тілдік ерекшеліктерін зерттеуге арналған оқу бағдарламалары мен оқу-әдістемелік әдебиеттердің мазмұнында қолданылуы мүмкін. Авторлар бұл бағыттағы болашақ ғылыми зерттеулердің өзектілігін атап көрсетеді.

МЕДИАДИСКУРСТАҒЫ МӘДЕНИ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІҢ КӨРІНІСІ

2025-04-03T09:33:05+06:00

Қазіргі заманда медиадискурс ақпарат таратудың ғана емес, қоғамдық пікір қалыптастырудың, мәдени ерекшеліктерді бейнелеудің маңызды құралына айналды. Әртүрлі қоғамдардағы медиадискурсты зерттеу ақпарат беру мен оны қабылдаудың мәдениетке тәуелділігін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің мақсаты – медиадискурстың мәдени ерекшеліктерін зерттеу және Қазақстан, Батыс пен Шығыс медиасының ақпарат беру тәсілдерін салыстыру. Зерттеу барысында ақпараттық стиль, риторикалық тәсілдер, идеологиялық ерекшеліктер және медианың қоғамдық санаға ықпалы қарастырылды. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы – медиадискурстың мәдениетаралық коммуникациядағы рөлін терең түсінуге ықпал етуінде. Ал практикалық маңыздылығы – әртүрлі мәдениеттерге арналған медиаконтентті бейімдеу стратегияларын әзірлеуге негіз болуында. Зерттеуде контент-талдау, дискурсивті және салыстырмалы талдау әдістері қолданылды. Негізгі зерттеу материалы ретінде үш медиаресурс таңдалды: Tengrinews (Қазақстан), BBC (Батыс) және China Daily (Шығыс). Мақалалар баяндау құрылымы, аргументация тәсілдері, эмоционалдық реңк және стильдік ерекшеліктер тұрғысынан талданды. Анализ нәтижесінде Қазақстан медиасының ұлттық бірегейлікті нығайтуға, Батыс медиасының объективтілік пен бейтараптыққа, ал Шығыс медиасының мемлекеттік идеология мен дәстүрлі құндылықтарды насихаттауға бағытталғаны анықталды. Ақпаратты қабылдау әр қоғамның әлеуметтік нормалары, идеологиясы және мәдени кодтарына байланысты өзгереді. Зерттеу медиадискурстың мәдени факторларға тәуелділігін дәлелдейді және мәдениетаралық коммуникацияны дамытуға үлес қосады. Бұл тұжырымдар медиалингвистика, ақпараттық саясат және коммуникация саласындағы зерттеулер үшін маңызды. Алынған нәтижелер халықаралық медиаконтентті әртүрлі мәдени аудиторияларға бейімдеу стратегияларын әзірлеуде қолданылады. Сонымен қатар, медиасауаттылықты дамыту және ақпаратты сын тұрғысынан қабылдау дағдыларын арттыруға ықпал етеді.

УНИВЕРСИТЕТ САЙТЫНЫҢ ДИСКУРСЫНДАҒЫ «ЖАҺАНДЫЛЫҚ» МЕДИАКОНЦЕПТІНІҢ ӘЛЕМДІ МОДЕЛЬДЕУ ӘЛЕУЕТІ

2025-04-16T13:16:48+06:00

Бұл мақалада университет сайтының дискурсындағы «жаһандылық» медиаконцептінің белсенділігі нәтижесінде қалыптасатын әлемді модельдеудің ерекшеліктері қарастырылады.

Зерттеу мақсаты – медиаконцепт репрезентанттарының ассоциативті-мағыналық векторлары мен бағалау сипаттамаларын жүйелеу арқылы «жаһандылық» медиаконцептінің әлемді модельдеу әлеуетін анықтау. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы медиаконцептінің семантикалық эволюциясының когнитивті-дискурсивті механизмдерін ашумен байланысты. Мақалада ғаламдық университет бейнесінің мақсатты аудиторияда қалыптасуы білім беру саласындағы өзекті әлеуметтік-мәдени күн тәртібін бейнелейтіні дәлелденген.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы – алынған нәтижелерді академиялық брендтеу стратегияларын әзірлеуге және жоғары оқу орындарының тартымдылығын арттыруға қолдану мүмкіндігінде.

Талдау когнитивті-дискурсивті парадигма ұстанымдарына негізделген әдістер кешені арқылы жүргізілді. Жұмыста лексикографиялық және контексттік-ассоциативті талдау әдістері қолданылды. Корпустық-бағдарлы талдау Sketch Engine корпус менеджерінің мәтіндік деректерді автоматты өңдеу құралдары арқылы жүргізілді. Мәтіннің эмоционалдық реңкін талдау GroupDocs Sentiment Analysis және Sentiment Analysis құралдарын қолдана отырып, сапалық талдау әдісімен жүзеге асырылды. Эмпирикалық материал корпусына QS World University Rankings 2025 рейтингінің үздік-100 құрамына кіретін 45 университеттің ресми сайттарының “Home”, “About the University”, “Education/Study” беттерінде жарияланған мәтіндері енді.

Зерттеу нәтижесінде «жаһандылық» медиаконцептінің ең жиі кездесетін репрезентанты global лексемасы және онымен байланысты коллокациялар екені анықталды. Медиаконцепт импликационалы төрт ассоциативті-мағыналық вектор бойынша кеңейеді: беделділік, әртүрлілік, трансшекаралық сипат және көпқырлылық. Тоналды талдау бұл медиаконцептінің жоғары деңгейде жағымды коннотацияларға ие екенін көрсетті. Медиа репрезентанттар «жаһандық университет» бейнесін халықаралық білім кеңістігіндегі ықпалды институт ретінде белсендіреді.

Осы факторлардың жиынтығы «жаһандылық» медиаконцептінің әлемді модельдеу әлеуетінің жоғары екенін дәлелдейді. Сонымен қатар, бұл медиаконцепт мәдени тұрақты құбылыс ретінде әлі қалыптаспағаны анықталды. Оның медиа-дискурстағы қызметі репрезентанттар мәндерінің күшейтілуімен қатар жүреді, бұл білім беру саласындағы мақсатты аудитория үшін өзекті әлеуметтік-мәдени күн тәртібін саналы түрде қалыптастыруға бағытталғанын көрсетеді. Болашақ зерттеулер медиакеңістіктегі университеттердің стратегиялық позициялануын анықтайтын медиаконцепттерді әрі қарай зерттеуге бағытталуы мүмкін.

Т. МОРРИСОННЫҢ «СҮЙІКТІ» РОМАНЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ КҮРДЕЛІЛІГІ МЕН ЖАНРЛЫҚ ГИБРИДТІЛІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АУДАРМА ҚИЫНДЫҚТАРЫ

2025-05-01T23:24:40+06:00

Тони Моррисонның «Сүйікті» романы американдық құлдықтың жарақаты мен мұрасын зерттеу үшін тарихи фантастика, сиқырлы реализм, готикалық үрей және психологиялық драма элементтерін біріктіретін жанрлық гибридтік шедевр болып табылады. Бұл мақала Моррисонның баяндау стилін анықтайтын жанрлық көп қабаттылыққа ерекше назар аудара отырып, осы шығарманы орыс тіліне аударудың лингвомәдени күрделілігіне арналған.

Зерттеудің мақсаты – түпнұсқа мәтінінің жанрлық ерекшеліктерін анықтау, жанрлық және мәдени тығыздықты жеткізуде туындайтын ерекше қиындықтарды анықтау және романның стильдік-семантикалық тереңдігін сақтауға бағытталған И.Тогоеваның орыс тіліндегі нұсқасында қолданылған аударма стратегияларын талдау.

Әдістемелік тұрғыдан жұмыс аударма теорияларын (соның ішінде скопос теориясы мен жаттандыру/шетелдік дихотомия), лингвомәдени талдау мен егжей-тегжейлі мәтіндік зерттеулерді біріктіретін сапалы салыстырмалы талдауға негізделген. Түпнұсқа және аударылған мәтіннің репрезентативті фрагменттері мәтіндік, функционалдық және мәдени-тілдік өлшемдер тұрғысынан талданады, соның ішінде диалектілік ауызекі сөйлеу, сана ағымы және африкалық-американдық мәдениетке негізделген символизм.

Нәтижелер көрсеткендей, тақырыптық тұтастық пен баяндау логикасы сақталғанымен, И.Тогоева аудармасында түпнұсқадағы ырғақтық үзіліс, экспрессивті ауызекі тіл, метафоралық көп мағыналылық жиі теңестіріледі. Африкандық американдық диалектінің, ауызша дәстүрдің және рухани символизмнің негізгі элементтері стандартталған, нәтижесінде мәдени ерекшелік пен поэтикалық бөлшектену жоғалады.

Жұмыстың ғылыми құндылығы оның әдебиеттану мен аударматану арасындағы алшақтықты жоюға мүмкіндік беретін жанрлық-гибридті және мәдени бай мәтінді көп өлшемді талдауында. Зерттеудің практикалық маңыздылығы стильдік қарқындылықты да, идеялық тереңдікті де сақтауды талап ететін және мәдениетаралық көркем аудармада қолдануға болатын күрделі көп жанрлы мәтіндерді аудару бойынша тиімді ұсыныстар беруде.

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ПРОЗАСЫНДАҒЫ АДАМ ПСИХОЛОГИЯСЫ: АЯГҮЛ МАНТАЙ ӘҢГІМЕЛЕРІ НЕГІЗІНДЕ

2025-06-12T12:36:46+06:00

Мақалада жоғары оқу орындарының филология бағытындағы білім беру үдерісінде кең қолданылатын, әрі әдебиеттану шеңберінде тиімділігі дәлелденген тәсілдер қарастырылады. Қазақ әдебиетіндегі, әсіресе тәуелсіздік кезеңіндегі әйел жазушылар прозасы зерттеу нысанына алынып, олардың көркемдік ізденістері мен шығармашылық ерекшеліктері зерделенеді. Проза жанрын талдау барысында әдеби үдерістегі жаңашылдықтар мен тақырыптық-мазмұндық ерекшеліктерге назар аударылады.

Қазіргі әдебиеттану негізінде әңгіме жанрын ғылыми тұрғыда талдау, жазушылардың көркемдік концепциясын айқындау көзделеді. Мақаланың мақсаты – тәуелсіздік кезеңіндегі әйел жазушылар прозасының әдеби кеңістіктегі маңызын ашып көрсету және олардың шығармалары арқылы қазіргі қазақ прозасының даму бағыттарын айқындау.

Зерттеудің ғылыми маңыздылығы – прозалық мәтіндерге талдау жасау арқылы жаңа тұжырымдар ұсыну болса, тәжірибелік мәні – зерттеу нәтижелерін әдебиеттанушылар, магистранттар мен докторанттар өз еңбектерінде пайдалана алады.

Аягүл Мантай шығармашылығындағы ерекше сипаттар мен көркемдік айшықтарды талдау арқылы қазіргі қазақ прозасының бағыт-бағдары мен жанрлық-мазмұндық өзгерістерін аңғаруға болады.

Тақырыпты ашу барысында келесі зерттеу тәсілдері қолданылды: теориялық және типологиялық талдау, тарихи-әдеби көзқарас, интерпретация. Жазушы әңгімелерін тақырыптық және көркемдік тұрғыдан саралау арқылы олардың қазақ прозасындағы орны мен маңызын айқындауға болады. Аягүл Мантай шығармалары – қазақ қоғамындағы тұрмыс пен қала өмірінің тоғысқан тұстарын бейнелейтін, автордың жеке шығармашылық ойлау жүйесі арқылы көрініс тапқан туындылар. Прозалық мәтіндердің ерекшелігі де осындай шынайылық пен көркемдік тұтастықта жатыр.Мақаланың ғылыми маңыздылығы – жазушы прозасындағы көркемдік жүйені саралау арқылы қазіргі қазақ әдебиетінің даму бағыттарына жаңа қырынан баға беруінде. Әдеби талдауға негізделген ғылыми тұжырымдар әңгіме жанрына қатысты жаңа бағыттарды анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар зерттеу нәтижелері қазіргі қазақ прозасын зерттейтін филолог-ғалымдар мен әдебиеттанушылар үшін маңызды дереккөз бола алады.