БРИТАН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ЕРТЕГІЛЕРІНДЕГІ ЖАРТЫЛАЙ ЖЫЛАН КЕЙІПКЕР БЕЙНЕСІ

Аннотация

Мақала әртүрлі жанрдағы британдық және қазақ ертегілеріндегі, ең алдымен сиқыр туралы ертегілер мен қаһармандық ертегілердегі жартылай жылан кейіпкерінің мотивіне арналған. Мақаланың мақсаты – осы мотивтің негізгі атрибуттары мен ілеспе элементтерін анықтау үшін ағылшын және қазақ ертегілеріндегі жартылай жылан кейіпкерінің бейнесін қарастыру және салғастыру. Зерттеу аясында әлемдік фольклордағы айдаһар мен жылан бейнелеріне қысқаша тоқталынады. Батыс фольклорында айдаһар әдетте жағымсыз, ал шығыс ертегілерінде жағымды мағынаға ие болса, жылан бейнесінің бейтараптығымен ерекшеленетіндігі байқалады; жартылай жылан кейіпкерлеріне келетін болсақ, олардың даналығы мен сиқырлы қабілеттері атап өтіледі. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы - бұрын салыстырмалы аспектіде зерттелмеген 425А санатындағы ертегілердегі жартылай жылан кейіпкерінің мотивін қарастыруда. Осылайша, мақалада бұл мотивтің жаңа атрибуттары ашылады, бұл мақаланың практикалық маңыздылығын көрсетеді. Мақалада мотивтерді талдау және салыстырмалы талдау әдістері қолданылады. Толығырақ зерттеу үшін қазақ «Жылан қабықты жігіт» ертегісі мен британдық «Сиқырланған жылан» ертегісі таңдалды. Британдық және қазақ ертегілерінің сюжетінде, кейіпкерлерді бейнелеуінде және осы мотивті қолдануында айтарлықтай ұқсастықтар бар. Жартылай жылан кейіпкерінің бейнесінің негізгі элементтері айқындалады. Алынған нәтижелер бұл элементтердің даналық, қашықтық, қайғылы соң және одан әрі трансформация (құсқа, көбінесе көгершінге айналу) екенін көрсетеді. Атрибуттардан басқа, көрсетілген мотивке іргелес мотивтер де анықталды: жоғалған жарын іздеу, есте сақтау қабілетін жоғалту, ән салу. Алынған нәтижелер ертегілердің мотивтері өзгермелі құрылымдық элементтер болып табылатынын, көптеген вариацияларға ие және күрделі жүйелер құра алатынын көрсетеді. Жұмыс нәтижелерінің практикалық маңыздылығына келер болсақ, нәтижелер ертегі мотивтерін зерттеу саласындағы жаңа ғылыми ізденістерге негіз бола алады.