ҚАЗАҚ ПАРЕМИОЛОГИЯЛЫҚ БІРЛІКТЕРІН ОРЫС ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНЕ АУДАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (Қ. ЖҰМАДІЛОВТЫҢ «ДАРАБОЗ» РОМАН НЕГІЗІНДЕ)
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.025Кілт сөздер:
паремия, Дарабоз, аударма, бірінші кезектегі маңыздылық, сипаттамалық аударма, эмоционалды-экспрессивті түс, стилистикалық ерекшеліктер, тілдің ұлттық ерекшелігіАннотация
Мақалада паремияның көркем мәтіндердегі көркемдік және визуалды құрал ретіндегі рөлі және оларды аудару түрлері қарастырылады. Сондай-ақ, мақал-мәтелдердің шығу тарихымен, жіктелуімен және аударма әдістерімен айналысқан бірқатар теориялық филологтар келтірілген.
Жұмыстың жаңалығы-бұл фразеологизмдер, идиомалар және фразеологизмнің басқа бірліктері емес, автономды бірліктер ретінде мақал-мәтелдерді аударудың әртүрлі тәсілдерін жинақтайды.
Mақаланың мақсаты Кабдеш Жұмаділовтің «Дарабоз» тарихи романында қолданылған паремиологиялық бірліктерді аударудың түрлі әдістерін талдау, олардың көркемдік және стильдік ерекшеліктерін, мәдени маңызын, аудармадағы ішкі механизмдерін және түпнұсқа мағынасын сақтауда кездесетін қиындықтарын зерттеу.
Зерттеудің ғылыми маңыздылығы қазақ халқының рухы мен мәнін бейнелейтін көркемдік стилистикалық әдістерді аудару және әлемдік қоғамдастықта түпнұсқа мәтінді ағылшын және орыс тілдерінде беру қажеттілігінен көрінеді. Зерттеудің өзектілігі Қабдеш Жұмаділовтың XVIII ғасырдағы Қазақ ордасының тұрмысы мен әдет-ғұрпын ашатын, сондай-ақ Қабанбай батырдың саяси көзқарастары мен әлеуметтік өмірін және оның айналасын сипаттайтын «Дарабоз» дилогиясының тарихи романында қолданған әртүрлі паремиологиялық бірліктердің аудармасын зерделеу қажеттілігінде жатыр.
Бұрын зерттелмеген зерттеу материалы З.Буланова мен «Астана-Персонал» ЖШС аударған К. Жұмаділовтың «Дарабоз» роман-дилогиясынан 157 паремиологиялық бірлік болды. Зерттеу әдісі-зерттелетін материалды салыстырмалы талдау, онда аударманың ішкі механизмі орнатылған, эквивалентті бірліктер анықталған, сондай-ақ түпнұсқа бірлігін оған баламалы аударма мәтінінің бірлігімен ауыстырған кезде пайда болатын форма мен мазмұндағы өзгерістер анықталған. А.В.Кунин классификациясына негізделген аударманың салыстырмалы талдауына сүйене отырып, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдердің сипаттамалық аудармасы З. Буланова мен «Астана-Персонал» ЖШС аудармашылары ең көп қолданатындығын атап өтуге болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы оны жас ғалымдар мен докторанттардың теориялық материал ретінде одан әрі қолдануы, сондай-ақ қазақ тілінен орыс және ағылшын тілдеріне аударылған паремиологиялық бірліктерге көрнекі шолу болып табылады.
