ОРЫС ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРІНІҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ЭТНОНИМДЕР
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.005Кілт сөздер:
этноним, фразеологизм, семантика, аударма, коннотация, лингвомәдениет, мәдениетаралық коммуникация, орыс тілі, қазақ тіліАннотация
Фразеология адамның сөйлеу ерекшеліктерін, әлеуметтік және кәсіби сипатын тіл арқылы білдіреді, адамның моральдық-адамгершілік қасиеттерін, эмоциялары мен ақыл-ойын жеткізу үшін қолданылады.
Мақала мақсаты – әлемнің ұлттық бейнесінің когнитивтік-мәдени мазмұны контекстінде басқа этностардың қабылдауын көрсететін, құрамында («сыртқы этнонимдер» деп аталатын) этнонимдер бар орыс және қазақ фразеологиялық бірліктерінің семантикасын талдау және түсіндіру.
Этнонимдер мәдени мұраның бір бөлігі ретінде халықтың тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрлері мен ерекшеліктерін көрсетеді. Этнонимдік лексика ішкі жүйенің өзінде нақты заңдылықтардың пайда болуына байланысты арнайы зерттеуді қажет етеді. Этнонимдер деп ұлттарға, халықтарға, этникалық топтарға және белгілі бір аумақтардың тұрғындарына қатысты атауларды түсінеміз.
Жұмыстың ғылыми маңыздылығы халық мәдениетін иеленуші санасында «жат халық» туралы түсініктер мен оның өмір сүру ерекшеліктері туралы өте маңызды мәліметтер алуымызбен анықталады, өйткені зерттелетін компоненті бар көптеген фразеологизмдер басқа халықтармен байланысқа қатысты тарихи фактілерге негізделген және басқа тіл мен мәдениет өкілдеріне тән қасиеттерді айқындайды. Жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін аударма теориясы, орыс және қазақ тілдерінің лексикологиясы мен стилистикасы бойынша дәріс курстарын оқуда қолдануға болатындығымен анықталады.
Зерттеуді жүргізу кезінде ғылыми сипаттау әдістері, сонымен қатар салыстырмалы типологиялық әдіс, фразеологиялық сәйкестендіру әдісі қолданылды.
Зерттеу барысында этнонимдері бар фразеологиялық бірліктерде маңызды эмпирикалық және аксиологиялық ақпарат бар деген қорытындыға келеміз. Тілдік қолданыста фразеологиялық бірліктер құрамындағы этнонимнің қосымша коннотациялары мен сәйкесінше жаңа ауыспалы мағыналары пайда болады. Сонымен қатар этнонимдер адамдар тобын тілі, діні, әдет-ғұрпы, тұрғылықты жері және басқа белгілері бойынша көрсете және ажырата алады. Материалды таңдағанда фразеологиялық бірліктер, оның ішінде мәдениетаралық қатынас нәтижесінде тілде пайда болған этнонимдер ескерілді. Бұл зерттеудің ғылыми құндылығы мен практикалық маңыздылығы этнонимдік компоненті бар орыс тіліндегі фразеологизмдердің таңдамалы тақырыптық тобы қазақ тіліндегі фразеологизмдермен салыстыру арқылы алғаш рет сипатталған.
