ҚАЗАҚ, КОРЕЙ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ТҮР-ТҮСТЕРДІҢ ВЕРБАЛИЗАЦИЯЛАУДЫҢ ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ: АҚ ЖӘНЕ ҚАРА
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.022Кілт сөздер:
түр-түс символикасы, фразеологиялық бірлік, түр-түс концептісі, вербализация, психолингвистикалық эксперимент, ассоциация, семантика, когнитивтікАннотация
Мақалада әлемнің фразеологиялық бейнесінде көрінетін түр-түс белгілерінің өзіндік ерекшелігі сипатталған. Түр-түс лексемалары халық дүниетанымының өзіне тән белгілерін, туынды мағыналардың қалыптасуына мәдени, мифологиялық және дәстүрлі-символдық факторлардың ықпалын айқын, бейнелілігі тұжырымдалды. Дүниені фразеологиялық концептуализациялау – тұрақты тілдік бірліктер арқылы өмірдің біртұтас әлеуметтік-мәдени және мәдениетаралық аспектілерінің танымдық-аналитикалық вербалдану процесі екендігі нақты мысалдармен көрсетілді.
Зерттеудің мақсаты -түр-түс фразеологиялық бірліктерін талдау және салыстыру арқылы ұғымның белгілі бір белгілерін тұжырымдауға мүмкіндік беретіндігі айқындалады. Үш тілдің фразеологиялық сөздіктерінен іріктеліп алынған «ақ»,«қара» компоненттері бар фразеологиялық бірліктерді талдау негізінде зерттелетін түс ұғымының ерекшеліктері анықталды.
Мақалада тілдегі түстік компоненттері бар фразеологизмдердің семантикасын, мағыналық ерекшеліктерін және оның әртүрлі контексттерде қолданылуын зерттеу үшін компоненттік талдау және тарату әдістері қолданылады.
Жүргізілген зерттеудің нәтижесінде филология және техникалық факультеттердің студенттеріне «ақ» / «қара» компоненттері бар барлық үш тілдің 200 фразеологиялық бірлігін мысалға ала отырып, олардың түс қабылдау ерекшеліктерін атап өту ұсынылды. Көбірек оқушылар қара түсті қараңғылық, қорқыныш пен қараңғылықтың бір түрі ретінде қабылдайды. Қатысушылардың аз саны «өлім» ассоциативті белгісін атап өтті, қабылдаушылардың төрттен бір бөлігі ғана қара түсті оң қабылдады. Ақ түске когнитивтік қабылдаудың пайыздық көрсеткіші төмендегідей: оқушылардың жартысынан көбі тазалық, кінәсіздік, жарық сияқты ассоциацияларды атап өтті; Студенттердің төрттен бірінен астамы теріс түсті қабылдайды және ақ түсті өліммен және сәтсіздікпен байланыстырады.
Зерттеудің маңыздылығы түрлі халықтардың психоқабылдауының түстік концепциясын, олардың мәдени аспектісін, сонымен қатар тілдегі түстің вербалдану әсерін анықтау болып табылады. Дүниенің тілдік концепциясын фразеологиялық бірліктер арқылы зерделеу тілдің когнитивтік қабылдауының кең ауқымын қамтамасыз етеді.
Зерттеуді тіл мамандары әлемнің лингвистикалық бейнесін зерттеу, аудармашылар мен гидтерді, шет тілі мұғалімдерін дайындау, сонымен қатар салыстырмалы тіл білімін одан әрі зерттеу үшін пайдалана алады.
