ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ АНТРОПОНИМДЕРІНІҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.011Кілт сөздер:
антропонимика, лингвомәдени ерекшеліктер, этноантропонимика, этнобірегейлік, антропонимдердің этноқоры, ат қою, меморативтер, дезодаративтер, гоноративті форма, коммуникативтік моделіАннотация
Мақалада қазіргі қазақ антропонимдерінің соңғы онжылдықтардағы лингвомәдени ерекшеліктері қарастырылған. Жалпы, қазақ антропонимдері айқын уәжділігімен ерекшеленеді және мәдени тұрғыдан айқындалады. Қазақ синхрондық антропонимиясына жасалған талдау оның ұлттық негізі мен тарихи тұлғалардың есімдерін жаңғыртуда көрініс тапқан ұлттық этникалық антропонимикалық қордың актуалдандырылғанын растайды. Мақаланың эмпирикалық материалы қазіргі қазақ тілінің меморативті антропонимдерін де қамтиды. Қазіргі қазақ қоғамының әлеуметтік-мәдени факторлары араб тілінен шыққан мұсылмандық теофорлық және басқа мәдениеттерден енген есімдердің белгілі бір қабатының пайда болуына әсер етті. Біріншісі – ортақ дін және/немесе жалпы түркі қауымдастығы негізінде аса бір танымдық диссонанссыз кіріккен болса, соңғылары – тілдік санада асимметрия туғызатын окказионалды сипатқа ие. Қазақ этноантропонимиясының қазіргі кезеңінде металдар мен тастар, жемістер мен тағам атауларына байланысты лексика-семантикалық топтарына жататын антропонимдер өнімсіздігі анықталды.Төмен жиілікпен немесе бір реттік қана қолданысымен сипатталатын ойдан құрастырылған кісі аттары да атап өтіледі. Мақалада балаға ат қоюдағы басты мотивтердің бірі болып табылатын дезидеративті есімдердің ішкі формасының лингвомәдени негіздері талданады. Сондай-ақ, мақалада қазақ коммуникативті моделінде кездесетін гоноративті форманың қолданылу ерекшеліктері, олардың тілдік формалары мен қазіргі іскерлік ортада пайда болған жаңа қаратпа формалары қарастырылады. Аталмыш сараптама отандық антропонимикалық зерттеулердің әрі қарай дамуына өзіндік үлесін қосады. Қазақтардың қазіргі антропожасамдық бағыттары мен олардың лингвомәдени ерекшеліктерін анықтау қазіргі этноантропонимиканың даму кезеңдерін жазып хаттау үшін практикалық маңызы бар. Жүргізіліп отырған лингвомәдени талдау негізінде қазіргі қазақ антропонимикасы әлеуметтік-мәдени контекспен анықталатын этникалық бірегейлікпен, тұрақтылықпен және ішкі динамикасымен сипатталады деп тұжырымдауға болады.
