А.БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ПУШКИН ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ МӘДЕНИ ЛЕКСИКАНЫ АУДАРУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.026Кілт сөздер:
мәдени лексика, мәдени ақпарат, доместикация, форенизация, балама аударма, аударма стратегиялары, түпнұсқа, аударматану дискурсыАннотация
Қазіргі аударматану ғылымында мәдени ақпараттың аудармада көрініс табуын қарастыру – өзекті мәселелердің бірі. Сондықтан да бұл мақалада А.Байтұрсыновтың А.Пушкин шығармаларындағы мәдени лексиканы қазақ тіліне аудару ерекшеліктері жүйелі түрде қарастырылады. Мәдени лексиканы тәржімалау дегенде аударматанудағы доместикация мен форенизация, трансформация тағы басқа әдістер сөз болатыны белгілі. А.Байтұрсыновтың бұл әдістерді қолдану сипаты зерттеушілер И.Дэвис, Л.Венути, Ф.Шлейермахер, Кронин, Ш.Құрманбайұлы т.б. ғалымдар пікірлері мен көзқарастары негізінде талданды.
Мақаланың мақсаты – Пушкин шығармаларындағы мәдени лексиканы қазақ тіліне аударудағы А.Байтұрсыновтың аудармашылық тәжірибесіне, қолданған стратегияларына талдау жасау. Сол арқылы аудармашы ізденісін, жаңашылдығын қарастыру. Нәтижесінде А.Байтұрсыновтың аударма еңбектеріндегі жаңаша сөз қолданыстары, ұлт ұғымына лайықталып жасаған ұтымды баламалары аударма өзгешеліктері айқындалады.
Аударма әдістерін талдау А.Пушкин ертегілерінің қазақ ортасына танымал болуына ықпал еткен жайттарды анықтайды. Басқа мәдениеттегі лексиканы жергілікті бейімдеу үшін аудармашыға мәдени және әлеуметтік сәйкестіктерді іздеу қажеттігін тудырды. Бұл аудармадағы мәдениетке бағытталған әдістер арқылы жүзеге асырылды. Зерттеу мақалада түпнұсқаның доместикациялану немесе форенизациялану деңгейі анықталады. Аудармашының тәржіма жасау барысында түпнұсқаның тілдік өзгешеліктері, сюжеті мен құрылымын сақтай отырып, өзге мәдениетке тән ұғымдар мен түсініктерді қазақ дүниетанымына, қазақ оқырманына бейімдегені талданады. Пушкиннің аударма шығармаларына мәдени аспектіде талдау жүргізіліп, орыс лингвомәдени қоғамдастығы өкілдерінің тілдік бейнесі де айқындалады. Аудармашы автордың аударманы қабылдаушыға ықпал ету тәсілдері сараланады.
Зерттеуде сипаттау, түсіндіру, жүйелеу, салыстырмалы-типологиялық сияқты әдістерді қолдану – А.Байтұрсыновтың аудармашы ретіндегі жаңашылдығын көрсетуге мүмкіндік береді.
Зерттеу нәтижесін аударматануда, поэтикада, Пушкинтану бағытында, аудармаға байланысты арнаулы курстарда пайдалануға болады. Сондай-ақ қазіргі аудармашыларға Пушкин шығармаларын қазақ тіліне аударуда пайдалы ұсыныстар береді.
