ДАЛА ТАНЫМЫ ТАРИХИ-МӘДЕНИ ЖӘНЕ ЭСТЕТИКАЛЫК ФЕНОМЕН РЕТІНДЕ

Аннотация

Мақалада түркі даласы танымының қалыптасуы мен дамуы, оның мазмұны, қызметі, танымдық-коммуникативтік сипатының қазіргі Қазақстанның әдебиеті мен өнеріндегі көрінісі қарастырылады. Бұл ұғым философияның, археологияның, тарихтың, мифологияның, әдебиеттің және басқа да салалардың деректерін тарта отырып, кең өркениеттік тарихи-мәдени ауқымда қамтылған. Дала танымы – көшпелі қоғамның, тұтас дала өркениетінің елеулі эпистемасы. Зерттеудің жаңашылдығы Қазақстанның қазіргі көркемдік дискурсында жаңартылған далалық танымның пәнаралық мәселелерін танымдық және феноменологиялық тұрғыдан қарастыруда, оның жанрлық, стильдік, философиялық сипаттарын анықтауда. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы ұлттық әдебиет пен өнердегі дала танымының құрамдас бөліктерін, жалпы гуманитарлық пәнаралық контексте «дала танымы» терминін эстетикалық-философиялық қайта құрудың маңызды бағыттарын негіздеу мен дәлелдеуінде.

Дала танымының парадигматикасы оның материалдық, рухани өмір кеңістігінің ерекшеліктерін көрсететін ұлттың мәдени кодымен айқын сәйкес келеді. Мақалада бұл білімнің далалық өлкеге ​​сөзсіз жатуы, бірте-бірте қалыптасуы, ұзақ мерзімді тұрақты дамуы және қоғамның барлық қабаттарына кең таралуы, өзгермелілігі, тарих, философия, мәдениет фактілерін, көшпелі қоғамның өзекті мәселелерін түсінудегі ерекше метафораландыру және объективтілік сияқты ерекше белгілері айқындалып, негізделеді. Осыдан - далалық танымның онтологиялық сыйымдылығы, оның кең таралу және аударылу ерекшеліктері. Бұл зерттеудің практикалық маңыздылығы Дала гнозистің  негізгі құрылымдарын герменевтикалық қайта құрудың перспективті түпнұсқа әдістемесін ұсынумен, баяндау құрылымын, гетеротопияларды, мәтіннің семантикасын және стилін талдаумен анықталады.

Зерттеу әдістемесіне семиотикалық, когнитивтік, әдеби сын, баяндау, құрылымдық, аксиологиялық талдау әдістері, герменевтикалық реконструкция техникасы кіреді. Ұлы даланың қалаларымен және басқа да жерлерімен байланысты маңызды тарихи-мәдени кодтардың заманауи өнерде бейнеленуінің поэтологиялық ерекшеліктері дамытылуда. Бұл тезис әсіресе тарихи шығармаларда («Жүсіп Баласағұн», «Саки, «Отырар өлімі», «Қыпшақ аруы») және постмодернистік мәтіндерде («Қазақ эротикалық романы», «Сурикат үйі», «Гүлдер мен кітаптар») көрінеді. Зерттеудің нәтижелері нақты білім парадигмасы ретіндегі далалық білімнің концептуалды тұтастығын ғылыми негіздеу, Қазақстанның қазіргі көркемдік дискурсында оның тарихи-философиялық және эстетикалық құндылығын сақтау болып табылады.