С.САНБАЕВТЫҢ «КӨШПЕНДІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІНДЕГІ» МИФ (КӨРКЕМ КЕҢІСТІК МЕН УАҚЫТ)

Аннотация

Миф «мәңгілік» сюжеттер мен архетиптердің қайнар көзі ғана емес, сонымен бірге көркем шығарманың кеңістік пен уақытын ұйымдастыруға құрылымдық әсер етеді. Ұлттық әдебиетте фольклор мен мифологиямен ерекше тығыз байланыс байқалады. Мақаланың мақсаты – С.Санбаев шығармашылығын зерттеудегі жаңа көзқарас болып табылатын дүниенің мифологиялық және ұлттық суретінің көрінісі ретінде С.Санбаевтың «Көшпенділер ертегілеріндегі» кеңістік пен уақыт ұйымының ерекшеліктерін талдау. Зерттеу барысында мәтінге әдеби-мифопоэтикалық талдау қолданылды, бұл бізге автордың ниетін жақсы түсінуге, жасырын мағыналар мен кодтарды анықтауға, сондай-ақ шығарманы тұтас талдау үшін жүйелі зерттеуге мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижесінде жұмыстың ғылыми маңыздылығын ашатын бірқатар ережелер белгіленді. Мифопоэтикалық талдау автордың ниетін жақсы түсінуге, жасырын мағыналар мен кодтарды ашуға мүмкіндік береді. Әлемнің мифологиялық және ұлттық суретіне тән кеңістік пен уақытты спецификалық қабылдау С.Санбаевтың «Көшпенділер әңгімелерәнде» көрініс тапқан. Уақыттың циклділігі дәуірлер тізбегінен, қаһарман есімінің сабақтастығынан, оқиға желісінің қайталануынан, сондай-ақ хикаялар циклінің өзін құрастырудан көрінеді. Әңгімелердің дөңгелек құрылысы циклде қиылысатын жол және қайтару мотивтері арқылы күшейтілген. Мифологиялық кеңістік ғаламның үш жақты құрылымымен сипатталады: жоғарғы – орта – төменгі дүниелерге бөліну. Шақпақ ғибадатханасының құрылым принципінде түбегейлі нүктелерге бағдарланған көлденең космогониялық модель анық байқалады. Жұмыстың практикалық маңыздылығы мақаланы жоғары оқу орындарында «Көркем мәтінге мифопоэтикалық талдау жасау», «Әдебиеттану әдістері» пәндері бойынша лекциялар мен семинарларға, сонымен қатар университетте жазушылардың шығармашылық лабораториясын зерттеу арнайы курстарга дайындалу кезінде қосымша оқу материалы ретінде пайдалануға болатынында.

.