ӘДЕБИ ШЫҒАРМА СЮЖЕТІН ЗЕРТТЕУГЕ ӘДЕБИЕТТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ ТІЛТАНЫМДЫҚ КӨЗҚАРАСТАР
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2024.72.1.006Кілт сөздер:
сюжет, фабула, нарратив, нарратология, хронотоп, параллелизм, мәңгі сюжет, когнитивті нарратология, ой стилі (mind style), Кеңістік-Уақыт-КонтинуумыАннотация
Мақала көркем әдебиеттегі сюжеттерді зерттеудің қазіргі әдеби-лингвистикалық тәсілдерін талдауға арналған. Сюжет кейіпкерлердің мотивациялары мен себеп-салдар байланыстарын қамтитын оқиғалар тізбегі ретінде анықталады. Сюжеттік зерттеулер нарратология, когнитивтік нарратология, әдеби сын, когнитивтік поэтика сияқты әртүрлі салаларда жүргізілді және жүргізілуде. М.М. Бахтиннің хронотопты шығарманың оқиға орталығы ретінде қарастыру туралы идеясы сюжетологиялық зерттеулердегі ерекше өзгерісті көрсетті. М.Бахтин хронотоптың сюжет құрушы қызметін көрсетті, бірақ бұл ойға тиісті көңіл бөлінбеді. Осыған орай, мақаланың мақсаты қазіргі заманғы зерттеулерде М.Бахтин идеяларын қолдану аспектісінде әдеби сюжеттерді талдаудың қолданылып жүрген тәсілдер мен әдістерін салыстыру болып табылады. Мақалада «мәңгілік сюжеттер» феномені және олардың пайда болу себептері туралы әртүрлі көзқарастар талқыланады. Қазіргі сюжеттік теорияларға аналитикалық шолу негізінде сюжетті талдаудың аталған тәсілдері хронотоптың сюжетті құраушы тұлға ретіндегі идеясын толық көрсетпейді деген қорытынды жасалады, бұл осы салада әрі қарай зерттеу қажеттілігін көрсетеді. Мақаланың ғылыми жаңалығы сюжетті «Кеңістік-уақыт-континуумы» хронотопының концептуалды құрылымында оқиғалық құрамдас бөлік ретінде зерттеу қажеттілігі туралы қорытындыда жатыр. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы келесіде: берілген мәселені когнитивтік лингвистика, когнитивтік стилистика тұрғыларынан әрі қарай зерттеу және алынған зерттеу нәтижелерін академиялық мақсатта пайдалану мүмкіндігі.
