РЕСЕЙ МЕН СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ШЕКАРАСЫНЫҢ АУМАҒЫНДАҒЫ МОҢҒОЛ ШЫҚҚАН ТОПОНИМДЕР
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2024.3.74.013Кілт сөздер:
моңғол тектес топонимдер, субстрат, географиялық терминология, оним, топоним, этноним, топонимикалық ландшафт, тарихи-мәдени контекст, топонимикалық материал, топонимикалық жүйеАннотация
Осы мақаланың авторлары Ресей Федерациясының Қазақстанмен шектес аумақтарының, атап айтқанда Омбы, Қорған және Тюмень облыстарының қалмақ (моңғол) тектес топонимикалық бірліктеріне талдау жасауға тырысты. Мақалада қарастырылған аумақ көптеген этностардың тұратын аймағы болып табылады, сондықтан географиялық объектілердің атауларын талдау топонимикалық ландшафттағы әртүрлі тілдік қоспаларды анықтау тұрғысынан да қызықты болады. Әрине, ұсынылған аумақтардың ономастикалық лексикасының негізгі қабаттары түркі және славян болып табылады, бірақ топонимикалық ландшафтта моңғол-ойрат элементтерінің болуын толығымен жоққа шығаруға болмайды.
Мақаланың мақсаты фонетикалық және грамматикалық трансформацияның ұзақ кезеңіне ұшыраған географиялық терминологияның немесе тәуелсіз онимдердің ауқымы болып табылатын моңғол субстрат элементтерін қарастыру болды. Қарастырылып отырған аумақтардың моңғол тектес топонимдерін талдау барысында біздің зерттеуіміз үшін ең қолайлы дәстүрлі әдістер мен әдістер (сипаттамалық, тарихи, салыстырмалы, деректану және этимологиялық және т.б.) қолданылды.
Бұл байқау Ресей-Қазақстан шекарасының топожүйелеріндегі қалмақ (моңғол) элементтерін анықтаудан тұратын зерттеудің өзектілігін анықтады, өйткені лингвомәдени құндылығы бар кез келген топонимикалық жүйе үшін қалыптастырудың тарихи-мәдени контекстін зерттеу маңызды болып табылады. Осылайша, авторлар моңғол тектес географиялық объектілердің сақталған атаулары, ең алдымен, қалмақтардың көрші түркі тайпаларымен тығыз байланысын көрсетеді деген қорытындыға келеді.
Зерттеу материалының теориялық және практикалық маңызы бар. Моңғол субстрат элементтерін зерттеу өткен этникалық көші-қонды және шекаралас аумақтарда тұратын әртүрлі этностардың өзара әрекеттесу процестерін түсінуге ықпал етеді. Мақалада келтірілген материал ақпараттық ономастикалық анықтамалықтар мен аймақтық топонимикалық сөздіктерді құрастыруда қолданыла алады. Сонымен қатар, анықталған материалдар мен фактілер лингвистерді, тарихшыларды, географтарды, әлеуметтанушыларды, этнографтарды, өлкетанушылар мен педагогтарды қызықтырады.
