ПРАСЛАВЯН ТІЛІНІҢ СӨЗЖАСАМЫНЫҢ МОРФОНОЛОГИЯСЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУДЕ ЕСКІ ОРЫС ТІЛІНІҢ РӨЛІ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2021.62.3.002Кілт сөздер:
морфонология, кезектестіру, протославян тілі, ескі орыс тіліАннотация
Ғылыми мақаланың негізгі мақсаты-морфонологияның мәртебесі мен оның мәселелерін праславян тілінің морфонологиясы негізінде қарастыру. Сонымен қатар, морфонологияны одан әрі терең зерттеу мақсатымен бұл топтың барлық тілдерінің лексикасын салыстырмалы этимологиялық зерттеу негізінде праславян сөздік қорын қайта құру міндеті қойылған. Қазіргі славян тілдерінің морфонологиялық ерекшеліктері протославян тілінде бұрыннан қалыптасқан деген ой айтылады.
Оларды қайта құру үшін прототілінің диалектілерінің бірі ретінде ескі орыс тілінің деректері ерекше рөл атқарады, ал ескі орыс сөздігінің деректері ерекше маңызға ие.
Сонымен қатар, әр түрлі жағдайларда реконструкцияның хронологиялық тереңдігінде кейбір айырмашылықтар болуы мүмкін, өйткені протославян тілінің тарихында славян тілінің алғашқы, тұйық буындардың жоғалу үрдісіне дейін, кезеңі белгіленеді және одан кейінгі, тұйық буындардың жоғалуы, кезеңі ерекшеленеді (кеш славянға дейінгі кезең). Тұйық буындардың жоғалу үрдісі дифтонгтардың монофтонизациясына ықпал етті, бұл тек фонологиялық ғана емес, сонымен қатар протославян тілінің басқа жүйелерін, ең алдымен оның морфонологиясын өзгертті.
Мақала авторы 20-21 ғасырдағы белгілі лингвистердің теориялық идеяларын зерттеу мен сипаттау негізінде морфемалардың фонологиялық құрылымы мен олардың сөзжасамдық қызметтерінің байланысын зерттеу мәселесі сияқты ғылыми мәселе анықтайды. Сондықтан сөзжасамда қызмет ететін ауыспалылардың рөлін зерттеуге көп көңіл бөлінеді.
Мәселенің өзектілігі мынада: фонетика мен грамматиканың өзара байланысын синхронияда, диахронияда да қарастыру теориялық еңбектерде лингвистикалық зерттеулердің қажетті аспектісі ретінде үнемі қойылып қоймайды, сонымен қатар қазіргі заманғы сипаттамалық, тарихи, салыстырмалы грамматикалардың ажырамас бөлігіне айналады. Жеке тілдердің морфонологияларына арнайы зерттеулер арналған.
Морфонологияның ғылымдағы орны туралы әр түрлі ғалымдардың пікірлері келтірілген (грамматика, фонология, деңгейаралық деңгей және т.б.) Н.Трубецкойдың морфонология мәселені тұжырымдаудағы Прага лингвистикалық шеңберінің өкілі ретіндегі рөлі атап көрсетілген.
Мақаланың белгілі бір теориялық маңызы бар, өйткені ол қазіргі славян тілдеріндегі көптеген құбылыстардың тарихи негізінде қалыптасқанын зерттейді. Жұмыс орыс тіл білімі саласындағы мамандарға, тілдің тарихы мен қазіргі славян тілдерін зерттейтін студенттерге қызықты.
