Н. РУБЦОВТЫҢ «ТҮННІҢ БАСТАЛУЫ» ӨЛЕҢІНІҢ КОГНИТИВТІК МОДЕЛІ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.69.2.005Кілт сөздер:
когнитивті поэтика, көркемдік тұжырымдама, мәтінді когнитивті талдау, когнитивті модель, семантикалық ядро, өлеңнің семантикалық кеңістігі, поэтикалық тіл, , Н. РубцовАннотация
Лингвистикалық ғылымдағы заманауи зерттеулер антропоцентрлік тәсілге сәйкес адамды тілмен байланыстырып зерттеуге бағытталған. Жаңа парадигма тіл мен сөйлеуді белгілі бір тілдік және тілдік емес құралдармен (белгілер, ым-ишаралар, мимика және т.б.) көрінетін психикалық белсенділіктің нәтижесі ретінде зерттеуге серпін берді. Осыған байланысты вербализация әдістерін зерттеуге, тілдік тұлға әлемінің жеке бейнесін анықтау үшін тілдегі қоршаған шындықты бейнелеуге, оның концептосферасын когнитивті лингвистика тұрғысынан анықтауға, лингвомәдениеттану тұрғысынан мәдени кодтардың ана тіліне шағылысуы мен әсер етуіне, көркем шығарма мәтініндегі автордың көзқарасын анықтауға қызығушылық артып келеді. мәтін лингвистикасы тұрғысынан және т.б.
Бұл зерттеу лингвистикалық поэтиканың жаңа бағыты – танымдық поэтика бағытында жүзеге асырылды, оның басты бағыты поэтикалық мәтін тұтас білім ретінде. Танымдық поэтика тұрғысынан поэтикалық мәтінді талдау үшін материал ретінде Н.Рубцовтың «Түннің басталуы» өлеңі оның танымдық моделін анықтау үшін қолданылады. Танымдық поэтиканың жаңа бағыт ретінде қалыптасуына байланысты оның әдіснамасы қалыптасу процесінде. Жұмыста тұжырымдамаларды зерттеу, олардың семантикалық құрылымын анықтау саласындағы лингвистиканың жетістіктері қолданылады, мәтінді танымдық талдауға қойылатын әдіснамалық талаптар ескеріледі. Жұмысқа ғылыми әдістер мен тәсілдер кешені, соның ішінде жаппай іріктеу әдісі, SEO талдау, лингвистикалық байқау әдісі, түсіндіру әдісі, модельдеу әдістері, сондай-ақ жалпы ғылыми әдістер тартылды. Поэтикалық мәтінді талдау қадамдық алгоритм түрінде ұсынылған: поэтикалық мәтінді таңдауды негіздеу, поэтикалық мәтіннің тақырыбынан концептуалды маңызды ақпаратты анықтау, оның семантикалық өзегін бөлектеу, поэтикалық мәтіннің танымдық моделін анықтау. Жүргізілген зерттеудің мәні поэтикалық мәтінді модельдеу мақсатында танымдық талдау принциптері туралы идеяны кеңейту болып табылады. Алынған нәтижелерді синхрония мен диахрониядағы жеке ақындардың концептосферасының негізгі модельдерін анықтау үшін экстраполяциялауға болады.
