М.ӘУЕЗОВТІҢ «ЕҢЛІК – КЕБЕК» ПЬЕСАСЫНДАҒЫ ДРАМАТУРГИЯЛЫҚ ЖАНР ФОРМАЛАРЫН ДИФФЕРЕНЦИЯЛАУ КРИТЕРИЙЛЕРІ

Аннотация

Жас ұлттық әдебиеттердің алғашқы өкілдері өз шығармашылығында барынша жанрларды қамтуға ұмтылып, сол арқылы заманның басты мәселелеріне жауап беруінде жалпы заңдылық бар. Мысалы, ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің негізін қалаушылар ақын, прозаик, драматург, сыншы, аудармашы қызметін атқарды. Мұхтар Әуезов те осы әмбебап жазушылар тобына, қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың қатарына жатады. Ол прозаик, драматург, сыншы, ғалым, ұстаз, публицист, қоғам қайраткері болды. Әуезов – қазақ қана емес, әлем жазушысы. Оның көп қырлы шығармашылық әрекеті көптеген ұлттық әдебиеттердің дамуын сипаттайды. Ғылыми зерттеудің мақсаты, негізгі бағыттары мен идеялары: бұл мақалада драмалық көркем шығарманы оның мазмұны мен формасының изоморфизмі тұрғысынан талдау мәселесі қарастырылады. Біз филология ғылымдарының докторы, профессор А.Е. Құлымбетова ұсынған мәтінді зерттеудің жүйелік-құрылымдық әдісін қолданамыз. Бұл жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы – жүйелі талдау арқылы мәтіннің көркемдік сапасының дәрежесін анықтауға, сонымен қатар шығарманың мазмұндық және формальды аспектілерінің көптеген талас тудыратын мәселелеріне жарық түсіруге мүмкіндік туады. Зерттеу әдістемесі мәтінді зерттеудің төрт кезеңді тәсіліне негізделген: шығарма атауын талдау, осы шақ шекарасын анықтау (іс-әрекеттің басталуы), белсенді орталықты талдау (іс-әрекеттің шешімі), белсенді орталықтан кері қозғалыстағы шығарманы зерттеу. Жұмысты жүйелі талдау нәтижесінде зерттеу жұмысының мынадай қорытындысы жасалды: М.О. Әуезовтің «Еңлік – Кебек» пьесасы – шағын және үлкен формалық ерекшеліктері бар орташа жанрлық формадағы шығарма. Жүргізілген әдеби зерттеудің құндылығы – «тәртіп» пен «хаостың» жүйелі көрінісі драмалық мәтін негізінде дәлелденіп, шығарманың көркемдік сапасының дәрежесі туралы айтуға мүмкіндік береді. Жұмыс нәтижелерінің практикалық маңыздылығы – шығарманы жүйелік-құрылымдық талдау әдісін әдебиеттің пропедевтикалық курсы, әдебиеттануға кіріспе, әдебиет теориясы, орыс, қазақ, шетел әдебиетінің тарихы және т.б. сияқты оқу пәндерін оқытуда қолдануға болады.