А. А. АХМАТОВАНЫҢ АЛҒАШҚЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ ПОЭТИКАСЫ («ТЕҢІЗ ЖАҒАСЫНДА» ПОЭМАСЫНЫҢ МАТЕРИАЛЫНДА)

Аннотация

Зерттеудің мақсаты А.А. Ахматованың «Теңіз жағасында» атты ерте поэмасын (1915) тақырыбы, сюжеті, құрылысы, идеясы, сондай-ақ хронотопы мен түс символикасы жағынан тұтас деңгейлік талдау болып табылады. Жұмыста жалпы ғылыми (сипаттамалық, герменевтикалық, аналитикалық, синтетикалық) және нақты әдебиеттанушылық зерттеу әдістері (тақырып, сюжет, мотив, композиция, образдар, идеялар деңгейінде қарастыру) қолданылады. Поэманың негізгі тақырыбы – басты кейіпкердің бейнесі арқылы жүзеге асырылған және оның ерекше поэтикалық талапқа ие болуы туралы бейнелейтін сюжетте орын алған таңдаулылық мәселесі. Сымбатты ханзадамен кездесуді күту сюжеттің негізін құрайды, оқиға желісінде композицияның барлық элементтерін: хикаяттың басталуын, дамуын, шарықтау шегін, шешілуін – байқауға болады. Көркемдік кеңістікке Қара теңіз жағасында орналасқан Херсонес топосы кіреді, ал көркемдік уақыт шамамен бір жыл ішінде болған оқиғаларды қамтиды. Поэмада екі егіз қыздың бойында бейнеленген, тегі мифологиялық ойлаудан бастау алатын егіздік мотивін де көруге болады. Ханзада бейнесі желісімен байланысты библиялық интертекстің бәртұтас қабатын да бөліп көрсеткен жөн. Моноцентрлік жүйеге негізделіп құрылған аздаған кейіпкерлердің портреттік сипаттамасы жоқ, бірақ олар көркем детальдар, берілген есімдері, этникалық ерекшеліктері арқылы сипатталады. Ақ пен қара түстер жиі кездесетін шығармадағы түс символикасы поэмадағы өміршең және қасіретті көріністерді айқындай түседі. Шығарманың идеясы – кейіпкердің бейнесінде көрінетін ұста тағдырының трагизмі. Поэмада орын алған басым доминанталар (поэтикалық таңдаулылық, өмірді қайғылы дүниетаным арқылы қабылдау, христиандық құндылықтарға сүйену) А.А. Ахматованың барлық кейінгі шығармашылығына тән деген тұжырым алға тартылады. Зерттеу нәтижелерін ХХ ғасырдағы орыс әдебиеті бойынша практикалық курстарда қолдануға болады.