ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ДЕМОНОЛОГИЯЛЫҚ КЕЙІПКЕРЛЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ СИПАТЫ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2025.1.76.019%20%20%20Кілт сөздер:
мифологиялық дүние бейнесі, демондар, иррационал білімдер, мифтік таным, аялық ақпарат, ұжымдық сана, миф, мәдени код, имплицит ақпарат, аксиологиялық құндылықтарАннотация
Құрамында демонологемалары бар фразеологиялық тіркестердің, ертегілер мен аңыз-әпсаналардың ұлттық сананы қалыптастырудағы, айнала қоршаған ортаны танып-білудегі маңызы ерекше.
Прецедент есімдерге жататын демонологиялық кейіпкерлер аясындағы танымдық ақпараттарды зерделеп, олардың лингвопрагматикалық әлеуетін салғастыра қарастыру жұмыстың мақсаты болып табылады.
Мақаланың өзектілігін танымдық лингвистика төңірегіндегі зерттеулердің ұлттық таным, тіл мен ақиқат дүние арасындағы өзара байланыстың ара жігін ажыратуға бағытталғандығымен түсіндіреміз. Жұмыс лингвомәдениеттану шеңберінде орындалған.
Зерттеудің ғылыми маңыздылығы қазақ және ағылшын тіліндегі демондық персонаждарға лингвомәдениеттанымдық талдау әдісін қолдану нәтижесінде алынған тұжырымдармен анықталады. Өйткені, олар қазақ және ағылшын дүниелерінің тілдік бейнесіне нақтылаулар енгізіп, қос ұлт менталитеті туралы түсінікті кеңейтеді.
Зерттеуде салғастырмалы талдау, материалды когнитивті тұрғыдан түсіндіру, сипаттау, үздіксіз іріктеу және жіктеу әдістері қолданылды.
Зерттеуде екі мәдениет өкілдері қиял дүниесінің түпкілікті тұрғындары болып есептелетін кейбір демондардың ұлттық-танымдық ерекшеліктеріне баса назар аударылып, оларға лингвокогнитивтік тұрғыдан сипаттама берілді.
Екі ұлтқа ортақ әмбебап демондармен қатар, жеке тілдік қауымдастық мүшелеріне ғана аян кейбір персонаждар жайлы аялық ақпараттарға тоқталып, олардың айналысатын кәсібіне, мінез-құлқына, тегіне, тұрқына т.б. талдау жасалды.
Кейбір демондардың психологиялық портреті ұлттық-танымдық тұрғыдан салғастыра сипатталды, эксплицит, имплицит ақпараттар жинақталып, олардың ұлттық ерекшеліктері мен ортақ ұқсастықтары дәйектелді.
Демонологемалар этномаркерлі лексика ретінде қарастырылып, олардың термин жасауға да қатысатындығы нақты мысалдармен дәлелденді.
Зерделенген кейіпкерлер атауының кумумлятивтік қасиеті сөз болып, олардың коммуникативтік-прагматикалық әлеуеті жоғары лексика екені нақтыланды.
Өзара туыстас емес екі тілдегі демонологиялық кейіпкерлерді лингвомәдениеттанымдық тұрғыдан талдау қазақтар мен ағылшындар менталитетінің кейбір ерекшеліктерін тереңірек тануға мүмкіндік береді.
Заманауи қоғамда тілдік тұлғаның тылсым күштер туралы ақпараттарды білуге деген қызығушылығының жоғары екендігі дау туғызбайды. Осы тұрғыдан алғанда қазақ және ағылшын тілдеріндегі демонологиялық кейіпкерлерді танымдық лингвистика аясында салғастыра қарастыруды жұмыстың құндылығына жатқызып, алынған нәтижелер мен жасалған қорытындыларды тиісті білім саласына қосқан үлес деп есептеуге болады.
Жұмыстың практикалық маңыздылығына оның негізгі нәтижелерін салғастырмалы тіл білімінде, лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика пәндерінде, қазақ, ағылшын тілдерін оқыту практикасында, сондай-ақ курстық және дипломдық жұмыстар тақырыбын әзірлеуде, түсіндірме сөздіктер құрастыруда қолдануды жатқызамыз.
