КӨРКЕМ МӘТІНДЕГІ «ҚЫЗЫЛ» ҰҒЫМЫ, ОНЫҢ МАЗМҰНЫ, ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ТІЛДІК КӨРІНІСІ (Ф. М. ДОСТОЕВСКИЙДІҢ «АҒАЙЫНДЫ КАРАМАЗОВТАР» РОМАНЫ НЕГІЗІНДЕ)
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.69.2.015Кілт сөздер:
Ф.M. Достоевский, қызыл, концепт, семантика, түс парадигмасы, концепт сферасы, әлемнің түрлі-түсті суреті, сөздің символдық мағынасыАннотация
Мақалада Ф.М. Достоевскийдің «Ағайынды Карамазовтар» шығармасы негізінде көркем мәтіндегі «қызыл» концептісінің мазмұны, құрылымы, қызметі, тілдік көрінісі қарастырылған. Зерттеудің өзектілігі бүкіл әлемде ұлы жазушы шығармашылығына деген шексіз қызығушылықпен, сондай-ақ Достоевский шығармашылығын қазіргі ғылымдардың жетістіктері тұрғысынан, мысалы: когнитивтік лингвистика, лингвомәдениеттану, дискурстану және т.б., қарастырудың қажеттілігі мен мүмкіндігімен түсіндіріледі,
Мақала мақсаты – концепттің жазушының концепт сферасындағы орнын анықтау, ұғымның мазмұндық құрылымының жеке ерекшеліктерін және оны білдіретін тілдік құралдарды, сондай-ақ Достоевский шығармаларындағы концепт бейнелеуді даралауға ықпал ететін факторларды сипаттау.
Ғылыми әдебиетте Достоевскийдің концепт сферасы жеткілікті түрде жан-жақты зерттелді, оның жеке романдарындағы концепттермен қатар, мысалы, «Ағайынды Карамазовтар», «Идиот», «Қылмыс пен жаза», жалпы шығармашылықтағы концептілер қарастырылды. Жазушының концепт сфера аясы орыс халқының менталитетінің көрінісі деген ой ашық немесе жасырын түрде айтылады. Жазушының дүниетанымын танытудың, шығармаларындағы дүниенің бейнесін жасаудың жарқын құралдарының бірі болып табылатын колоративтер зерттеушілердің қызығушылығын қашанда оятады.
Дегенмен, зерттеулердің сан алуандығына қарамастан, жазушы шығармашылығындағы түс ұғымдары мен субконцептілерін зерттейтін арнайы ғылыми жұмыстардың жоқтығын байқауға болады. Осыған байланысты біздің жұмысымызда аталған мақсаттардың қойылуы және оларға қол жеткізу мақаланың ғылыми маңыздылығын анықтайды.
Мақалада қойылған мақсаттарға жету үшін материалды жинаудың жалпы ғылыми әдістері, бақылау, сипаттау, сонымен қатар лингвоконцептуалды талдау, дискурстық талдау элементтері зерттелетін ұғымның мазмұны мен көрінісінің ерекшеліктерін анықтау үшін қолданылады.
Жұмыстың ең жалпы қорытындылары: Достоевскийдің шығармашылығында қызыл - оның түс парадигмасының доминантасы. Жазушы әлемінің бейнесін жасауда «қызыл» ұғымының маңызы өте зор, оның мазмұндық құрылымына белгілі бір факторлардың әсерінен жаңаратын жеке мағыналар жатады, мысалы, Достоевскийдің түрлі-түсті бояу тәсілдері.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы – шығарманың қорытындыларын жазушы тілінің сөздіктерін, ұғымдар сөздігін жасау тәжірибесінде, оқу орындарында жазушы шығармашылығын зерттеуде және басқа да салаларда пайдалануға болады
