Е. ОСПАНОВТЫҢ «ТАҢАТАР» ПЬЕСАСЫНЫҢ ШЫНДЫҚТЫ БЕЙНЕЛЕУ ӘДІСІ ТУРАЛЫ

Аннотация

Бұл мақалада драмалық көркем шығарманы мазмұны мен формасының изоморфизмі тұрғысынан талдау мәселесі қарастырылады. Біз филология ғылымдарының докторы, профессор А.Е. Құлымбетова дамыған мәтінді зерттеудің жүйелік-құрылымдық әдісін қолданамыз. Жұмыстың ғылыми-практикалық маңыздылығы мынада: жүйелік талдау арқылы мәтіннің көркемдік дәрежесін анықтауға мүмкіндік туады, сонымен қатар шығарманың мазмұны мен формальды аспектілерінің көптеген пікірталас мәселелеріне жарық түсіреді. Зерттеу әдістемесі мәтінді зерттеудің төрт кезеңді тәсіліне негізделген: атауын талдау, осы шақ шекарасын анықтау (әрекет басталуы), белсенді орталықты талдау (әрекет соңы), шығарманы белсенді орталықтан кері бағытта зерттеу. Шығарманы жүйелі талдау нәтижесінде ғылыми-зерттеу жұмысының мынадай қорытындылары алынды: Е.Оспановтың «Таңатар» пьесасы – бұл комедия элементтері бар әлеуметтік-психологиялық және лирикалық шағын драма, оған романтикалық-реалистік стильдік синтез тән болып табылады; шындықты бейнелеу әдісі бойынша бұл экспрессионизм мен постмодернизм элементтері бар экзистенциалистік пьеса (осылай шығармада күрделі қайта құру мен қайта құрудан кейінгі кезеңнің ерекшеліктері бейнеленген). Жүргізілген әдебиеттану зерттеудің құндылығы – «тәртіп» пен «хаостың» жүйелі көрінісі драмалық мәтін материалы бойынша дәлелденіп, шығарманың көркемдік дәрежесі туралы айтуға мүмкіндік береді. Жұмыс нәтижелерінің практикалық маңыздылығы шығарманы жүйелік-құрылымдық талдау әдісін әдебиеттің пропедевтикалық курсы, әдебиеттануға кіріспе, әдебиет теориясы, орыс, қазақ, шетел әдебиет тарихы және т.б. оқу пәндерін оқытуда қолдануға болатынында.