М‬ӘДЕНИ К‬ОД:‬ К‬ИІЗ Ү‬ЙДІҢ Г‬ЕОМЕТРИЯЛЫҚ К‬ЕҢІСТІКТІК П‬АРАМЕТРЛЕНУІН Т‬ҮСІНДІРУ

Аннотация

Бұл зерттеу жұмысы, бір жағынан, бастапқы семантикалық мәдени кодтарды түсіну үшін киіз үй туралы бастапқы дереккөздерді зерттеуге, екінші жағынан, оның геометриялық пішіндері мен параметрлерін түсіндіруге, және оны кеңістікте қабылдауына арналған. Мақалада қазақ тіліндегі кеңістік категориясының этномәдени ерекшелігі талданады.Қазақтар әлемінің тілдік көрінісіндегі кеңістіктік қатынастарды бейнелеудің антропоцентристік қасиеті заттардың бөліктерінің бағыттарын немесе орналасуын белгілеуде киіз үй бөліктерінің атауларын қолдану арқылы дәлелденеді. Мақалада тіл мен этникалық мәдениеттің, тіл мен ойлаудың байланысын сипаттау үшін авторлар «мәдениет коды» ұғымын қолданылады.

Авторлар қазіргі қоғам мәдениетінің жағдайын зерттейтін гуманитарлық пәндер үшін қазіргі кездегі өзекті ұғымдардың бірі — ұлттық мәдениет кодының мәселесін қарастырады. Бұл тұжырымдаманың күрделілігін көрсететін ұлттық мәдениет кодының әртүрлі анықтамалары келтірілген. Зерттелетін құбылыс туралы неғұрлым толық түсінік қалыптастыру үшін мақалада қазақ мәдениетіндегі «үй» тұжырымдамасы мен архетипінің лингвомәдени компоненті талданады. Бұл еңбектегі киіз үйдің геометриялық кеңістіктік параметрленуінің семантикасын зерттеу көшпенділердің архетиптік ойлауының (санасының) матрицасын көрсетеді.

Зерттеудің міндеті киіз үйді архетиптік мәдениет объектісі ретінде талдау және оны көшпенділердің кеңістіктегі дәстүрлі орналасуымен қарастыру аспектісі болды.

Тақырыпта жарияланған зерттеудің әдіснамалық негізі келесі тұжырымдамалар болып табылады:

1. Адамның жердегі әлемі – аспандық (Құдайдың киелі табиғаты) архетиптік қайталануы.
2. Киіз үй және оның кеңістігі - Imago Mundi – көшпенділердің дүниетанымының ерекшеліктері арқылы жасалған көшпенділер әлемінің бейнесі.Киіз үй – халықтың өмір салтының символы.

Бұл жұмыста кеңістіктегі позицияны білдіретін номинативті бірліктердің семантикалық құрылымын анықтау үшін компоненттік талдаудың әдістері мен тәсілдері, интерпретация, салыстыру және жалпылау әдістерін қолдана отырып, индуктивті және дедуктивті, сипаттамалық әдістер қолданылады.

Біздің зерттеу пәніміз қазақ тіліндегі кеңістіктік семантикасы бар тілдік бірліктер болып табылады.

Талдау үшін материал ретінде семиотика мен семантика тұрғысынан қарастырып, зерттеліп отырған мәселеге қатысты шетелдік және қазақстандық ғалымдардың этнографиялық, мәдени, лингвистикалық, философиялық еңбектері алынды.

Сондай-ақ, жұмыста Фасмердің этимологиялық сөздігі, қазақ түсіндірме сөздігі, көне түркі сөздігі, қазақ мақал-мәтелдері қолданылған.