ТАНЫМДЫҚ КӨЗҚАРАС АЯСЫНДАҒЫ ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ БІРЛІКТЕРДІҢ ӘЛЕМДІК БЕЙНЕСІ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.70.3.017Кілт сөздер:
фразеология, фразеологиялық бірлік, ұлттық мәдениет, тұжырымдама, танымдық аспект, ұлттық ойлау, идиомалық өрнек, когнитивтік лингвистикаАннотация
Соңғы кездері тілдік қауымдастықтар арасында ұлттық-мәдени ерекшеліктерді және әлемнің тілдік құрылымын зерттеуге, сондай-ақ бірнеше ғылыми стильдегі антропоцентристік тіл білімі саласындағы заңдылықтарды жалпылауға қызығушылық артуда. Бұл қызығушылық лингвистиканың әртүрлі концепцияларында көрінеді.
Әлемдік фразеология саласындағы соңғы жетістіктерде жүргізілген негізгі зерттеулерге қарамастан, фразеологизмнің пәндік саласын дербес ғылыми пән ретінде нақты анықтау маңызды міндеттердің бірі болып қала береді. Мақаланың мақсаты – когнитивтік көзқарас аясында фразеологизмдердің жаһандық түсінігін нақтылау.
Зерттеу жұмысымыздың негізгі бағыты – лингвистика, психолингвистика, фразеология, когнитивтік лингвистика және лингвомәдениеттану сияқты бірнеше ғылыми пәндердің тоғысында туындайтын антропоцентристік тіл білімінің жалпы заңдылықтарын зерттеу. Біз әлемнің ұлттық, мәдени және тілдік суреттерін фразеологизмдер призмасы арқылы көрсету идеясын қарастырамыз.
Зерттеу жұмысымыздың ғылыми маңыздылығы – концептуализация, категориялау, вербалдану, менталитет, концепция, дүние бейнесі, т.б. сияқты жаңа ғылыми парадигмалардың көмегімен ғылыми ұғымдарды тереңірек меңгеру үшін фразеологизмдерді қолдану, тапқырлық ғылыми категорияларды тереңірек түсіну және зерттеу үшін әзірленген тұжырымдамаларды пайдалану мүмкіндігінде жатыр.
Бұл мақаланың өзектілігі бірнеше маңызды аспектілер арқылы көрінеді. Ең алдымен, фразеологиялық мағыналар мәдени контекстке сай ұлттық болмысты бейнелейтінін, сондай-ақ сол тілдің ана тілінде сөйлейтіндер қолданатын тілдің әдеби аспектілерін қамтитынын атап өткен жөн. Екіншіден, белгілі бір тілді қолданушылардың қолданатын идиоматикалық тіркестері әрқашан олардың жеке мүдделерімен, күнделікті іс-әрекеттерімен және қоғамдағы қарым-қатынасымен тығыз байланысты. Бұл жұмыста қолданылған зерттеу әдістерінің бірі – фразеологиялық нәтижені және берілген тілде сөйлеушілердің мінез-құлқын анықтаудың дәлдік критерийін тереңірек және жан-жақты өзгертуге мүмкіндік беретін сипаттамалық талдау.
Келтірілген дәлелдер мен жүргізілген талдаулар негізінде ғылыми зерттеу мынадай қорытындыға келді: белгілі бір халықтың менталитетінің қырларының бірегейлігі мәдени кешеннің көрінісі болып табылатын тілдік құрылымдарды талдау арқылы ашылды. Лингвистикалық материалда қалыптасқан дәстүрлер мен құндылықтар, мәдени бірегейліктің тасымалдаушылары ретінде қарастырылатын фразеологиялық фактор осы тіркестерге жақындағанда адамдарда қандай психикалық бейнелер мен идеялар пайда болды деген сұраққа жауап ретінде тұжырымдауға мүмкіндік береді. Сонымен, фразеологизмдердің мәдени аспектіде зерттелуі психолингвистика, фразеология, когнитивтік лингвистика және мәдени лингвистиканың пәндік салаларының кеңеюіне ықпал етті.
