ПАВЛОДАР ЕРТІС ӨНІРІНДЕГІ ҚАЗАҚ ЖӘНЕ БАСҚА ТІЛДЕРДІҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ- ҚАТЫНАСЫ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2021.62.3.006Кілт сөздер:
тіл саясаты, тілдік ахуал, тілдердің өзара әрекеті, қазақ тілі, орыс тілі, полиэтникалықАннотация
Мақала тарихи көпэтносты және көптілді аймақ болып табылатын Павлодар Ертіс аймағындағы тілдердің жұмыс істеуін зерттеуге арналған. Мақала 2021-2023 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобаларды гранттық қаржыландыру аясында жазылған. Бұл жұмысты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті қаржыландырады (AR09259988 гранты).
Жұмыстың мақсаты - Қазақстанның солтүстік аймағындағы тілдік өмірге сипаттама беру, тәуелсіз Қазақстандағы өзгерген жағдайда, яғни қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде заңмен бекітілген, барлық басқа тілдердің еркін және тең дамуы жарияланған кезде, қазақ, орыс және басқа тілдердің өзара байланысын сипаттау, сонымен қатар Қазақстан Республикасының солтүстік аймағындағы тілдерді дамыту қажеттілігін негіздеу. Автор аймақтық позициялардан тілдік байланыстарды кешенді зерттеу полиэтникалық Қазақстанның рухани көтерілуі мен дамуының өзекті мәселесі деп санайды.
Мақалада Қазақстанда түбегейлі жаңа негізде көп ұлтты Қазақстанда тұратын барлық этностар мен этностардың тілдерін дамытуға бағытталған белсенді тіл саясаты әзірленгені баса айтылған. Сонымен қатар, мақала авторы бар проблеманы да көрсетеді: Қазақстан аймақтарының лингвистикалық гетерогендігінің сақталуы оның толыққанды
Топонимдердің нақты мысалдарын, табиғат шындығының атауларын, жануарлар атауларын, әлеуметтік және әкімшілік терминологияны, культ терминологиясын, әдет –ғұрып, рәсімдердің атауларын, күнделікті өмірді және т.б. қолдана отырып, автор Павлодардағы тілдердің өзара әрекеттесу процестерін сипаттайды. Прииртыш өңірі, бұл аймақта тілді қолданудағы теңгерімсіздік біртіндеп жойылады деп қорытынды жасайды.
Қазақ тілінен орыс тіліне сөздердін кіруін екі аспектіде қарастыруға болады: функционалды аспектіде, яғни тілдердің ең белсенді өзара әрекеттесетін функционалдық сфераларын, олардың аумақтық, әлеуметтік және кәсіби диалектілерін анықтау тұрғысынан және тиісті лексикалық аспектіде, яғни ең белсенді өзара әрекеттесетін және нәтижесінде лексиканың ең дамып келе жатқан лексика-семантикалық категорияларын анықтау тұрғысынан.
Жұмыс социолингвистика мәселелерінің дамуына белгілі үлес қосады. Оның нәтижелерін университетте социолингвистиканы оқыту практикасында қолдануға болады. Мақала әлеуметтік лингвистика, жалпы қолданбалы лингвистика саласындағы мамандар үшін, тілдердің өзара байланысы, тіл құрылысы, тіл саясаты мәселелерін зерттейтін студенттер, магистранттар үшін қызығушылық тудырады.
