ҚОҒАМДЫҚ САНАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/PHILS.2021.62.3.007Кілт сөздер:
қоғамдық сана, ұлттық бірегейлік, этникалық сана, этностереотип, лингвистикалық сана, ойлау, тілдік шығармашылық әрекетАннотация
Мақала авторы қоғамдық сананың даму мәселелерін оларды іргелі және әдістемелік тұрғыдан зерттеу тұрғысынан қарастырады. Ұлттық (қоғамдық) сананы жаңғырту жағдайында мәдени мұраны сақтау, азаматтық қоғам ретінде Қазақстан халқының мәдени және саяси сәйкестілігін арттыру іргелі зерттеу базасына ие. Көрнекті ғалымдар В. фон Гумбольдт, Л.Вайсгербер, қазіргі зерттеушілер Б.А.Серебренников, М.С.Качан, қазақ ғалымдары Н.Садықов, К.Темірғалиев және басқалардың ғылыми еңбектерін талдау негізінде автор қоғамдық сананы жаңғырту факторларын ашады. Бұл қазақ қоғамы үшін өзекті болып табылады. Автор сауалнама арқылы қазақтардың және орыс халқының өкілдерінің «этномәдени санадағы дәрежелік артықшылығын» белгілейді. Эксперимент кезінде респонденттер фразеологиялық бірліктерге сүйене отырып, басқа халықтың ерекшеліктерін, олардың этномәдени санадағы дәрежелік артықшылықтарын көрсетті.
Қоғамдық сананы зерттеудің психолингвистикалық аспектісі адам (сана) мен тілдің, сөйлеу мен ойлаудың арасындағы байланысты қарастыруды көздейтіні атап көрсетілген.
Бұл жағдайда тіл қарым -қатынаста делдал рөлін атқарады: материалдық әлем - тіл - сана (рефлексия), яғни тіл адамның объективті әлемді бейнелеудің танымдық процестеріне қатысады.
Мақала авторы зерттеудің іргелі сипатын қамтамасыз ететін ұғымдарды ашады:ментальды, немесе лингвокреативті, белсенділік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білім культі, сананың ашықтығы. Олар халықтың тілдік ерекшеліктерінде көрініс тапқан қоғамдық сананы психолингвистикалық зерттеудің маңызды компоненттері болып табылады.
Бұл ұғымдар ұлттық бірегейлікпен сипатталатын басқа маңызды ұғымдармен тығыз байланысты: лингвистикалық шығармашылық ойлаудың когнитивті модельдері, стереотиптер, құндылықтар, сәйкестендіру. Оларды зерттеу мен зерттеу нәтижелерін қарастыру қоғамдық сананы жаңғырту процесінде маңызды.
Жұмыс қоғамдық сананы зерттеудің психолингвистикалық аспектісін дамытуға белгілі үлес қосады, қазақстандық шындық үшін өзекті болып табылады.
Жұмыста жасалған тұжырымдар психолингвистика, лингвистика саласының мамандары, филологтар, студенттер, магистранттар үшін қызықты.
